وتووێژەکان (197)
نازم دەباغ نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران ڕایگەیاند کە عێراقی پاش ئازادکردنەوەی موسڵ قۆناغێکی نوێ دەبێت لە لاوازکردنی داعش و ئەو دەستانەی کە لە پشتەوەی ئەم گرووپە تیرۆریستییە بوون.
ناوبراو لە وتووێژی تایبەت لە گەڵ پەیامنێری جام کوردی وتی: بڵاوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش دەبێتە هۆی ئەوەی کە ئەم گرووپە تیرۆریستییە ئاراستەی شەڕەکەی بۆ کردەوەی تیرۆریستی و خۆتەقاندنەوە بگۆڕێت.
نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران هەروەها بە ئاماژە بە ئەزموونی پێشووی ململانێی لایەنە سیاسییەکان لە عێراق وتی کە ئەگەر لایەنەکان پابەندی ڕێکەوتنەکانیان لە چوارچێوەی دەستور و هەرەوەها ڕێکەوتنەکانی پێش شەڕی موسڵ نەبن دەتوانێت کێشەکانی وڵات بەرەو قوڵبوونەوە ببات.
سەبارەت بە تورکیا و جێگیربوونی ژمارەیەک لە هێزە سەربازییەکانی ئەم وڵاتە لە بنکەی سەربازی بەعشیقە، نازم دەباغ وتی کە تورکیا لە سەرەتای سەرهەڵدانی داعشەوە تا ئێستا بە سەر چەندین قۆناغدا سیاسەتی خۆیی تێپەڕاندووە و ئەمانەش وای لێدەکات کە لە عێراقدا بمێنێتەوە.
ئەمانە و چەندین بابەت و وردەکاری زیاتر لە وتووێژی جام کوردی لە گەڵ نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا هاتووە:
وەک ئەوەی کە لە ئێستادا شەڕی ئازادکردنی موسڵ بووەتە تەوەری سەرەکی هەواڵ و ڕاپۆرتی میدیاکان و بە گەورەترین شەڕی دژ بە گرووپی تیرۆریستی داعش هەژمار دەکرێت، لێکدانەوەی بەڕێزتان بۆ ئەم شەڕە چییە و چە گۆڕانکارییەک لە ناوچەکەدا دەخوڵقێنێت؟
دیارە گرنگی شەڕی موسڵ تەنیا لە شارەکەدا نییە بەڵکوو ناوچەیەکی بەرفراوان و سوننەنشین و ناوەندی بنیادگوزاری سوپای عێراقە و هاوسنورە لە گەڵ سوریا و تا ڕادەیەک لە گەڵ تورکیاش. کاتی خۆی کە داعش و پشتیوانانی داعش و هاوکارانی هاوکاربوون بۆ گرتنی شاری موسڵ و ناوچەکە، لێکدانەوەیەک بوو بۆ درووستکردنی پێگەیەکی بەهێزی ئەو سوننانەی کە داعش و یان پشتیوانی داعشن کە هەنگاوێکیش بوو بە بڕوای من بۆ درووستکردنی هەرێمێکی سوننە لە عێراق و سوریادا. هەروەها هەنگاوێکیش بوو بۆ لەناوبردنی ئیدارەی کوردی. ئەم شەڕە بۆ ئازادکردنی موسڵ خۆی لە لاوازکردنی داعش لە عێراق و سوریادا دەبینێتەوە.
هەروەها چۆن لە پاش گرتنی موسڵ باس لە عێراقێکی نوێ دەکرا و گووترا عێراقی پاش گرتنی موسڵ بە دڵنیاییەوە ئەمجارەیان ئازادکردنەوەی موسڵ قۆناغێکی نوێ دەبێت لە لاوازکردنی داعش و ئەو دەستانەی کە لە پشت داعش بوون. هەروەها تێکەڵاوکردنی کارتی یاری هەموو هێزە عێراقییەکان بە کورد، عەرەب، سوننە و شێعە و ئەوانیتر لە گەڵ کارتی هێزە دەرەکییەکان وەک ڕووسیا، ئەمریکا و دراوسێکان بە تایبەت تورکیا، ئێران و سەعوودیا.
واتە دەبێت هەموو ئەگەرەکان بخرێنە سەر مێزی لێکدانەوە و دیراسەکردن، چۆن دەکرێت هەڵسەنگاندن بکرێت بۆ داهاتوو. کە دەکرێت ئێمەی کورد باشتر بیر لەو داهاتووە بکەینەوە کە لە کاتی خۆی وامان دانا داعش سنورێکی بۆ درووست کردووین لە نێوان هەرێم و عێراقدا. بەڵام ئەمڕۆکە ئازادکردنی موسڵ هەنگاوێکە بۆ دەرکردنی هێزێکی چەکداری تیرۆریستی بەهێز و شکست پێهێنانی و گەڕاندنەوەی یەکپارچەیی خاکی عێراق و بە توانایی هێزی شەڕکەر و چەکدارەکانی عێراق. دەبێت لەو کاتەدا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سیاسەتی ڕابردووی بەشێک لە هێزی عێراقی و ناوچەییەکان، دەبێت بزانین لە کاتی هەست کردن بە بەهێزبوونی سوپای عێراق چۆن بیر لە چارەسەرکردنی کێشەی نێوان کورد و بەغدا دەکرێتەوە.
ئازادکردنەوەی موسڵ چە کاریگەرییەکی لە سەر ڕەوشی ناوخۆیی عێراق دەبێت؟
بە دڵنیاییەوە وەکوو لە پێشەوە باسمان کرد کێشەی دەرکردنی داعش لە موسڵ و ناوچەکە چارەسەر دەکرێت بەڵام دوو کێشەی گەورەتر درووست دەبێت، یەکیان پەرت و بڵاوکردنی هێزەکانی داعش و دەکرێت ڕوو بکەنە شەڕی پارتیزانی، جارێکیتر شەڕەکانیان زیاتر دەبێتە کاری تیرۆر و خۆتەقاندنەوە. کێشەی دووەمیش بەم بیرکردنەوەی هێز و لاینەکان هەیان بووە و لە ململانێی نێوان خۆیان جارێکی دیکە بە هۆی بوونی هێزی چەکداری حەشدی شەعبی، حەشدی نیشتمانی، سوپا و ئاسایش کێ دەڵێت جۆرە غروورەیەک درووست نابێت و کێشەکان درێژەی پێ نادرێت و ململانێکان قووڵتر نابنەوە.
لە پاش سەردانەکەی مەسعود بارزانی بۆ بەغدا، ئایا ئازادکردنەوەی موسڵ دەتوانێت هەولێر و ناوەند لە یەکتر نزیک بکاتەوە، یان بە ڕای بەڕێزتان ئەگەری شەڕی نێوان هێزەکانی عێراق و پێشمەرگە سەبارەت بەو ناوچانەی کە کورد کۆنتڕۆڵی کردووە لە ئارادایە؟
دەکرێت پاش سەردانەکەی بەڕێز کاک مەسعود و ئازادکردنی موسڵ لاپەڕەیەکی نوێ بکرێتەوە بۆ باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و بەغدا و لە هەمان کاتیشدا وەکوو لە خاڵی یەک و دوو باسمان کرد دەکرێت کێشەکانیش قووڵتر بکاتەوە، ئەگەر هەر دوولا پابەند نەبن بەو ڕێکەوتننانەی هەبوو بە تایبەت بە پێی دەستوری عێراق و مافی چارەی خۆنووسین چارەسەرکردنی مادەی 140.
تورکیا هێزی لە بنکەی سەربازی بەعشیقە جێگیر کردووە و بەرپرسانی ئەم وڵاتەش بە تایبەت ڕەجەب تەیب ئەردۆغان پێداگری لە سەر بەشداریکردنی هێزەکانیان لە شەڕی ئازادکردنەوەی موسڵ دەکەن و هاوکات ئەمەش لای بەرپرسانی باڵای عێراق بە توندی وەڵام دراوەتەوە. تورکیا لە موسڵ چی دەوێت؟ بەردەوامی ئەم ڕەوتە پەیوەندییەکانی نێوان ئەنکەرە و بەغدا بەرەو کوێ دەبات؟
ئاشکرایە کە سیاسەتی تورکیا لە سەرەتای پەیدابوونی داعش تا ئەمڕۆکە بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕ بووە، هەر لەوەی کە گووترا پشتیوانی داعش و هاوکارە بە تایبەت لە سوریا. هەر لە پاش کودەتاکەی سوپای تورکیا گۆڕانی سیاسەتی ئەم وڵاتە بە باشترکردنی پەیوەندییەکانی لە گەڵ ڕووسیا و ئیسرائیل و هەروەها جۆرە ساردبوونەوەیەک لە پەیوەندییەکانی لە گەڵ ئەمریکا. دیارە هەموو ئەوانە وا لە تورکیا دەکات زۆرتر سور بێت لە سەر مانەوەی لە عێراق و باشیک وەک سەرقاڵکردنی سوپاکەن بە شەڕی ناوخۆ و دەرەوە و لە هەوڵدا دەبێت بۆ پارێزگاریکردن لەو پێگەیەی هەیەتی چ لە کوردستان و چ لە باشیک بە هەر هۆکارێک کە ئەوەش بە پێی لێدوانەکانی سەرکردەکانی عێراق دژ بە تورکیا بە دڵنیاییەوە ئەگەر بە مەنتیق کار نەکرێت ئاڵۆزی و دژواری لە ناوچەکە دەهێنێتە کایەوە و واش لە کورد دەکات خۆی بە سەر لایەکدا ساغ بکاتەوە.
دەوترێت کە لە موسڵ ڕێڕەوێک بۆ دەربازبوونی تیرۆریستانی داعش بەرەو سوریا دەکرێتەوە. چوونی ئەو تیرۆریستانە بۆ سوریا و بوونی بە ئەفغانستانێکی دیکە چە کاریگەرییەکی لە سەر ئاسایش و سەقامگیری داهاتووی عێراق دەبێت؟
بۆ ڕێگاکردنەوە نازانم بەڵام ئەنجامەکەی وەکوو شەنگال دەبێت، داعش موسڵ و ناوچەکە چۆڵ بکات کە هاوکات لە سوریاش شەڕێکی قورس لە گەڵ داعش دەکرێت بە تایبەت لە شاری حەلەب، ئەمڕۆ حەلەب بووەتە ناوچەیەکی گرنگی نێودەوڵەتی بۆ ساغکردنەوەی ململانێی نێوان لایەنە دژەکان کە پشتیوانی داعش و ئەوانەی کە دژ بە داعش بوون، لە هەر ڕوویەکەوە نەک کار دەکاتە سەر عێراق بەڵکوو کاریگەریی لە سەر هەموو ناوچەکە دەبێت.
نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق ڕایگەیاندووە کە دەبێت لە پاش ئازادکردنەوەی موسڵ هێزە بەشداربووەکان لە شارەکە بکشێنەوە. ئایا هەرێمی کوردستان ئەمەی پێ قبووڵ دەکرێت؟ واتە کورد بە ناردنی هێزەکانی پێشمەرگە لەم شەڕەدا تێچووی بەرکەوێت و دواتریش بکشێتەوە؟
ووتمان لێدوان و ململانێی سیاسی لە پاش ئازادکردنەوەی موسڵ ڕەنگدانەوەی دەبێت ئەگەر لایەنەکان پابەندی ڕێکەوتنەکانی پێش ئازادکردنی ئەم شارە نەبن.
سەردانەکەی سەرۆکی هەرێم بۆ بەغدا، شەڕی موسڵ، ململانێی لایەنە سیاسییەکانی هەرێم و قەیرانی ئابوری کە لەم ڕۆژانەدا کاریگەرییەکانی زیاتر لە هەر کاتێکی دیکە لە سەر ژیان و گوزەرانی دانیشتووانی هەرێم دەبینرێت داهاتووی پرۆژەی سەربەخۆیی بەرەو کوێ دەبات. ئایا لەم هەل و مەرجەدا هەرێمی کوردستان بەرەو ڕیفراندۆم دەڕوات یان لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵ دەمێنێتەوە؟
پێم وایە پرۆژەی سەربەخۆیی کورد ئاوات و ئامانج و خواستی هەموو کوردێکی دڵسۆز و تێکۆشەرە کە ڕۆژێک دەبێت ئەم ئامانجە بێتە دی، بەڵام بە نەبوونی یەک ووتاری سیاسی و بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی زلهێز و ناوچەکە پێم وایە ئەم هەنگاوە ڕادەوەستێ، دەبێت لەم قۆناغەدا قابیلی جێبەجێ کردن نەبێت.
هەموو ئاراستەکانیش بەرەو ئەوە دەڕۆن پاش سەردانەکەی بەڕێز کاک مەسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کە دڵنیایی دایە عێراقییەکان کە ئێمە لە گەڵ جیابوونەوە نین، بەڵکوو داوای سەربەخۆیی لە ئیدارەدانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقدا دەکەین کە ئەم قسانەی لێکدانەوەی جۆراوجۆر هەڵ دەگرێت و قۆناغێکیتر لە ئیدارەدانی سیاسی بۆ سەرکردایەتی کورد دێنێتە پێشەوە. دیسانەوە هەر بەرنامەیەک و پرۆژەیەک هەبێت بە یەکێتی ڕیزەکانی گەل و یەک گوتاری سیاسی جێبەجێ دەبێت.
وتووێژ: ئیدریس سلێمانی
١- ئیرنا: ئایا ئێستا کاتێکی گونجاوه بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ریفراندۆم؟ ئایا راپرسی له کاتی خۆیدا واتا ٢٥/٩ بهڕێوه ده‌چێت؟
- نازم ده‌باغ: بابه‌تی یه‌که‌م ئه‌وه‌یه که راپرسی بڕیاری کۆتایی سه‌رکردایه‌تی کورده که ده‌بێت له ٢٥/٩ بهڕێوه بچێت، جێبه‌جێ‌کردن و ئاکامی ئه‌رێنیشی به‌و مانایه نییه که رۆژی دواتری جیابوونه‌وه‌و سه‌ربه‌خۆیی کورد رابگه‌یندرێت. چونکه ئێمه‌ی کورد بڕوامان وایه به شه‌ڕ ناکرێت به ئاکامی باش بگه‌ین به‌ڵکوو پێویسته به دانوستان سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ به‌غدا و دواتریش له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ بتوانین کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ین. ئێمه ده‌مانه‌وێت مافی دیاری‌کردنی چاره‌نووس که له ده‌ستووری عێراقیش‌دا هاتووه به‌ده‌ست بێنین. به‌ڵام ئێستا هه‌لومه‌رجێک هاتووه‌ته پێشه‌وه که چ لایه‌ن وڵاتانی دراوسێ واتا ئێران و تورکیا و هه‌روه‌ها ئه‌وروپا و ئهمریکا باڵیۆزی ئهمریکا، به‌ریتانیا، ئه‌ڵمانیا و نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان له هه‌رێم له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌جیا و کاک مه‌سعود بارزانی قسه‌یان کردووه و داوایان کردووه که راپرسی له کاتی راگه‌یندراودا دوابخرێت. سه‌رکردایه‌تی کورد ئه‌م پێشنیاره‌ی وه‌رگرت و رایگه‌یاند ده‌توانین له ئه‌نجومه‌نی باڵای سه‌رکردایه‌تی کورد بۆ جێبه‌جێ‌کردنی راپرسی هه‌ڵیسه‌نگێنین. بابه‌تێک که باس کراوه ئه‌وه بووه که ده‌بێت جێگره‌وه‌یه‌کی باشتر له بهرامبهر دواکه‌وتنیدا بدرێت. واتا دواخستن بۆ دواخستن یان نا دواخستن بۆ گه‌ره‌نتی‌کردنی مافی ره‌وای کورد. ئه‌و پێشنیارانه‌ی که له راگه‌یاندنه‌کاندا دیومانه‌و بیستوومانه شایه‌نی هه‌ڵسه‌نگاندنن و چاوه‌ڕوانین تاوه‌کو له یه‌ک دوو رۆژی داهاتوودا کۆبوونه‌وه بکرێت و له‌وێدا بڕیاری کۆتایی بدرێت.
· ٢- ئیرنا: ئه‌م پێشنیارانه چی بوون؟
- نازم ده‌باغ: یه‌که‌م ئه‌وه‌یه که دوو ساڵ راپرسی دوابخه‌ین و له‌م دوو ساڵه‌دا دانوستان به چاودێری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بکرێت تاوه‌کو ده‌رفه‌تێک به نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بدرێت پرۆژه‌یه‌ک بۆ ئاشتی و رێکه‌وتن له نێوان به‌غدا و هه‌ولێر ئاماده بکرێت و بهرپرسانی کورد به هێزه ته‌واوه‌وه بگه‌ڕێنه‌وه به‌گدا. راستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که ئێمه هه‌میشه دۆڕاو ده‌بین چونکه که‌مینه‌ین. عه‌ره‌به‌کان کاتێک بابه‌تی کورد دێته ئاراوه یه‌ک ده‌گرن، بابه‌تی یاسای نه‌وت و مافی پێشمه‌رگه له ئارادایه. چاوه‌ڕوانین بزانین ئه‌وه‌ی پێشکه‌ش کراوه هه‌ڵسه‌نگێندرێت و سه‌رکردایه‌تی کورد دانوستانی له‌سه‌ر بکات و کۆمیسیونی باڵای جێبه‌جێ‌کاری راپرسی ئاکامه‌که‌ی رابگه‌یه‌نێت که تێبینی و بابه‌تی ئێرانیشی تێدایه.
· ٣- ئیرنا: وادیاره له به‌غداشه‌وه داوایان کردووه بۆ دانوستان سه‌ردانیان بکه‌ن.
- نازم ده‌باغ: له سه‌رده‌می سه‌دامدا سه‌ردانی هه‌ر شوێنێکی جیهانمان ده‌کرد، ده‌مانوت دژی سه‌دام خه‌بات ده‌که‌ین. ده‌یانوت چیتان ده‌وێت؟ ئێستا به‌غدای نوێ به ئێمه ده‌ڵێن بۆچی شه‌ڕ ده‌که‌ن؟ بۆخۆم پێموایه له به‌ڕێوه‌به‌ری یان سه‌رکردایه‌تی عێراقی نوێ‌دا که‌سانیك هه‌ن که ئه‌گه‌ر شێوه‌ی بیرکردنه‌وه‌یان له به‌عسییه‌کانی جاران خراپتر نه‌بێت، باشتر نییه. له ده‌ستووری عێراقدا په‌سه‌ندکراوه که نابێت سوپا بچێته ناو شه‌ڕی ناوخۆییه‌وه. به‌ڵام په‌رله‌مانی عێراق له لایه‌ن هه‌موو عه‌ره‌به‌کانه‌وه بڕیار ده‌دات و ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر پێویست بوو عه‌بادی ده‌توانێت هێزی سه‌ربازی به‌کار بێنێت. مانای ئه‌مه چییه؟ ئه‌مه ده‌ڵێن و و دواتریش ده‌ڵێن بێن وتووێژ بکه‌ین. سه‌ره‌تا هێز نیشان ده‌ده‌ن و دواتر باسی وتووێژ ده‌که‌ن. به‌ڕای ئێمه ده‌بێت هه‌لومه‌رجێکی گونجاو بۆ دانوستان ئاماده بکرێت و به شێوه‌یه‌ک بێت که هه‌موو لایه‌نه‌کان قبووڵ و په‌سه‌ندی بکه‌ن. تا چه‌ند رۆژ پێش ئێستا روانگه‌ی ئێران له‌گه‌ڵ وڵاتانی دیکه جیاواز بوو، ئێستا وڵاتانی دیکه‌ش وه‌کو ئێرانیان لێهاتووه و ده‌ڵێن راپرسی نه‌کرێت و ئێمه ئاماده‌ین بۆ رێکه‌وتن له نێوان ئێوه‌و به‌غدا به پێی ده‌ستووری عێراق و جێبه‌جێ‌كردنی پشتیوانیتان بکه‌ین. ئه‌وان ته‌نها ده‌ڵێن دوای خه‌ن چونکه کاتی نییه و شه‌ڕ دژی داعش له ئارادایه.
· ٤- ئیرنا: به هه‌رحال ئێستا عێراق سه‌رقاڵی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ داعش‌ه، ئایا پێتوان وانییه به‌ڕاستی ئێستا کاتێکی گونجاو بۆ راپرسی نییه؟
- نازم ده‌باغ: راستییه‌ک هه‌یه، ئێمه هه‌میشه به‌داخه‌وه بابه‌ته‌کانی ئێستا ده‌بینین و قسه ده‌که‌ین. به درێژایی مێژووی عێراق کام لایه‌ن له‌سه‌رکار بووه تاوه‌کو هه‌نگاو بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان بنێت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر حکومه‌ت هێز و بڕیاری له‌ده‌ست بێت له بارودۆخی ئێستاشدا ده‌توانێت کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات. کاتێک بڕوای پێ نه‌بێت بچووکترین بابه‌تیش ده‌کاته بیانوو، بڕێک بابه‌ت له هه‌ر هه‌لومه‌رجێکدا چاره‌سه‌ر ده‌کرێن و بڕێک بابه‌تیش بۆ چاره‌سه‌ربوون دژوارن. یه‌کێک له کێشه‌کانی ئێمه له‌گه‌ڵ عێراق یاسای پێشمه‌رگه‌یه. ئایا پێشمه‌رگه به‌شێکه له هێزی ئه‌منی یان به‌رگری؟ ئه‌گه‌ر هێزی ئه‌منییه به‌غدا ده‌بێت به پێی هێزی ئه‌منی پشتیوانی لێ‌بکات. ئه‌گه‌ر هێزی به‌رگرییه، ده‌بێت به پێی هێزی به‌رگری پشتیوانی لێ بکرێت. کاتێک عێراق تووشی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ جیش‌المدی بوو، ئه‌وه‌ی له به‌سره‌و له نه‌جه‌ف و که‌ربه‌لا یارمه‌تی حکومه‌تی ناوه‌ندیی عێراقیدا، پێشمه‌رگه بوو، یان له فه‌لوجه ئه‌لقاعیده دروست بوو، پێشمه‌رگه بوو له ته‌قینه‌وه‌کانی به‌غدا به هۆی ئاماده‌بوونی مام جه‌لاله‌وه پشتیوانی له حکومه‌ت کرد. پێش داعش، مالیکی ئه‌و هێزه‌ی به‌ده‌ست هێنا تاوه‌کو به رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ کورد ببێته سه‌رۆک وه‌زیران، به‌ڵام کاتێک بووه سه‌رۆک وه‌زیران، یه‌که‌م هه‌نگاوی دژی کورد بوو و هێزه دیجله‌ی دروست کرد و هێرشی کرده سه‌ر جه‌له‌ولا، پێشمه‌رگه رێگای پێ‌گرتن. ئه‌ڵبه‌ت ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ئه‌و له‌وانه‌یه باشییه‌کیشی بوو و به سوودی ئێمه که‌وته‌وه و کاتێک پێشمه‌رگه رێگای به هێزی دیجله گرت له‌وی مانه‌وه‌و به رێکه‌وتنی سیاسی سوپا و پێشمه‌رگه ئه‌من و ئاسایشی ناوچه‌که‌یان پاراست. کاتێک داعش به ٣٤٠ که‌سه‌وه هاتن به هۆی پیلانی ناوخۆیی، سه‌د و پێنج هه‌زار هێزی چه‌کداری عێراقی چه‌کیان داناو ناوچه‌که‌یان ته‌سلیمی داعش کرد و له هه‌رێمی کوردستان، پێشمه‌رگه به‌ره‌ی پێشه‌وه‌یان به‌هێز کرد و ئیجازه‌یان نه‌دا داعش به‌ره‌و پێش بڕوات، به‌ڵام ناوچه‌ی ژێرده‌سه‌ڵاتی سوپای عێراق له مه‌نده‌لی و دیاله‌وه تاوه‌کو موسڵ درایه ده‌ست داعش. چه‌کێک که ئهمریکا دابوویه سوپای عێراق که‌وته ده‌ست داعش. پێشمه‌رگه ئه‌و ناوچانه‌ی دیکه‌شی رزگار کرد که داعش داگیری کردبوو، مه‌گه‌ر پێشمه‌رگه ده‌یتوانی به دار له‌گه‌ڵ داعش شه‌ڕ بکات، له‌م هه‌لومه‌رجه‌دا حکومه‌تی عێراق چ یارمه‌تییه‌کی به پێشمه‌رگه له‌م شه‌ڕه‌دا گه‌یاند. "هیچ"
یه‌که‌م تا ئه‌م ساته‌ش یارمه‌تی هاوپه‌یمانانکه له لایه‌ن به‌غداوه بۆ پێشمه‌رگه ده‌نێردرا، که دیسان به‌شێکی له لایه‌ن حکومه‌تی عێراقه به پێسمه‌رگه نادرێت. هۆکاری دووه‌م ئێران بوو که راوێژکاره‌کانی خۆی بۆ پشتیوانی‌کردن نارده هه‌رێم. سێهه‌مین هۆکار ئه‌وه بوو که ئهمریکا ٤٢٣ ملیون دۆلار موچه‌ی پێشمه‌رگه‌ی دا. ئه‌گه‌ر ئهمریکا بیزانیبا که پێشمه‌رگه موچه له عێراق وه‌رده‌گرێت، ئه‌م یارمه‌تییه‌ی نه‌ده‌نارد. عێراق هیچی نه‌کردوو که ئێمه نیازپاکییان ببینین. ئێران له جێبه‌جێ‌کردنی دانوستانه‌کاندا رووراسته. ئێمه‌ی کورد هه‌موو ده‌رفه‌تێکمان به به‌غدا داوه. ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان له ده‌ستووری عێراقدا په‌سه‌ندکراون و ماده‌ی یاسایی بۆ ته‌رخان کراوه و ده‌بو له ساڵی ٢٠٠٧ جێبه‌جێ بکرایات، له ده‌ستووردا ماده‌یه‌ک هه‌یه که ده‌ڵێت ده‌بێت دوای هه‌ڵسه‌نگاندنی ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان، راپرسییان تێدا بکرێت که خه‌ڵك ده‌یانه‌وێت به‌شێک بن له هه‌رێمی کوردستان یان سه‌ربه‌خۆ بن یان له‌گه‌ڵ به‌غدا بمێننه‌وه.
· ٥- ئیرنا: رێژه‌ی دانیشتتوانی ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان چۆنه؟
- نازم ده‌باغ: ئه‌گه‌ر له‌من ده‌پرسن له رۆژی یه‌که‌مه‌وه وه‌کوو خۆم وتم کارێکی هه‌ڵه‌یان کرد، نابێت ئه‌مه‌یان قبووڵ بکردایا، چونکه له رووی مێژووییه‌وه ئه‌م ناوچانه کوردن چونکه به‌ڵگه‌ی مێژوویی و جوگرافی هه‌یه. بۆچی عێراق که‌ی پێکهاتووه، دوای شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی. عێراقیان له سێ ویلایه‌تی موسڵ، به‌غدا و به‌سره پێکهێنا. کاتێک ویستیان موسڵ بخه‌نه ناو ئه‌م پرۆژه‌وه له ساڵی ١٩٢٣، کورد دژی ئه‌م بڕیاره شۆڕشیان کرد، وتیان راپرسی ده‌که‌ین، دیسان کورد به‌شداری تێدا نه‌کرد، خاڵێکی دیکه ئه‌وه‌یه که رێژه‌ی کورد هه‌میشه زیاتر بووه، ئێمه ده‌ڵێین له‌ژێر چاودێری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کاندا، راپرسی بکه‌ن و ببینن کێ زۆرینه‌یه. ئه‌گه‌ر داعش هێرشی نه‌ده‌کرد، ناوچه‌که نه‌ده‌که‌وته ده‌ست پێشمه‌رگه. له‌وانه بوو ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه‌ش پشتیوانی نه‌کردایا، ئێستا ده‌بوو پلان بۆ ئازادی که‌رکووک دابنرایات، کاتێک داعش هێرشی کرد به‌داخه‌وه تاڕاده‌یه‌ک حکومه‌تی هه‌رێم پێی وابوو مه‌ترسی بۆ ئه‌وان نییه، هه‌مان کات له راگه‌یاندنه‌کانی ئێراندا رای خۆمم وت و رامگه‌یاند که داعش سه‌ره‌تا هێرش ده‌کاته سه‌ر به‌غدا و ئه‌گه‌ر سه‌رکه‌وێت یان سه‌رنه‌که‌وێت دێت به‌ره‌و هه‌رێم. چونکه هێنانی داعش پیلانی دوژمنانی کورده. به‌ڵام هه‌میشه ده‌ڵێم ئه‌گه‌ر ئێران نه‌بوایا نه ته‌نها هه‌ولێر، به‌ڵكوو ئێستا عێراقیش عێراقی داعش ده‌بوو.
· ٦- ئیرنا: خاڵێک که رابه‌رانی کورد پێی له‌سه‌ر داده‌گرن، بیرۆکه‌ی مافی چاره‌نوسه، به‌ڵام له‌م بیرۆکه‌دا، بنه‌مای باڵاده‌ستی پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی وڵاتانیش هه‌یه. ئه‌مه چۆن چاره‌سه‌ر ده‌که‌ن. له لایه‌کی دیکه‌وه رێژه‌ی دانیشتووانی وڵاتانی ناوچه‌که، هه‌مه‌ره‌نگه، هه‌نگاوی کورده‌کان بۆ راپرسی له هه‌رێم بمانه‌وێت یان نا، مه‌ترسی بۆ وڵاتانی دراوسێ دروست ده‌کات، بۆچی ده‌بێت ئه‌م وڵاتانه بۆ لابردنی مه‌ترسی ئه‌منی وڵاتانی خۆیان، بێکار دانیشن و ده‌ست بخه‌نه سه‌ر ده‌ست؟
- نازم ده‌باغ: له به‌شی یه‌که‌مدا ده‌بێت بگه‌ڕێنه‌وه بۆسه‌ر چه‌ندایه‌تی بنه‌مای نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و جاڕنامه‌ی مافی مرۆڤ. راسته که له نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی وڵاتانی بوونی هه‌یه. به‌ڵام پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی هه‌ر وڵاتێک به‌نده به دابین‌کردن و پاراستنی مافی ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی که له‌و وڵاته‌دا ده‌ژین. وڵاتێک ته‌نها به پێی خواست و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی دروست نابێت، به‌هه‌رحاڵ وڵاتێک به پێی خاک دروست ده‌بێت و وڵاتێکی دیکه به پێی نه‌ته‌وه. وڵاتانی عه‌ره‌بی یه‌ک نه‌ته‌وه‌ن به‌ڵام چه‌ند حکومه‌تیان هه‌یه. کاتێک سه‌دام هێرشی کرده سه‌ر کوێت، مه‌گه‌ر له بنه‌ڕه‌تدا کوێت به‌شێک له عێراق نه‌بووه، یه‌کگرتووییه‌کانی رابردوو ببینن مه‌گه‌ر دابه‌ش نه‌بوون و چه‌ندین وڵاتی دیکه‌یان لێ پێکنه‌هاتووه. ئێمه ئێستا داوامان له وڵاتانی دۆست و دراوسێ ئه‌وه‌یه له کاتێکدا که بینییان سیستمه و رژێمه‌کانی رابردوو زوڵمیان له کورد کرد به‌تایبه‌ت ئێران که له هه‌ر بارودۆخێکدا یارمه‌تی به کورد داوه ئایا ئێستا بارودۆخه‌که نه‌گۆڕاوه‌و کورد مه‌زڵووم نییه و له لایه‌ن دۆستانی شیعه‌و سوننه‌وه زوڵمی لێ ناکرێت. وتم جیاوازییه‌ک هه‌یه له نێوان سه‌رده‌می سه‌دام و عه‌بادی‌دا. ئه‌گه‌ر سه‌یرکه‌ن عه‌لاوی سه‌رۆک وه‌زیرانی سه‌رده‌می گواستنه‌وه، شیعه بوو. دوای ئه‌و، ئیبراییم جه‌عفه‌ری شیعه بوو و مالیکی و عه‌بادی‌ش شیعه بوون. مه‌گه‌ر کورد و شیعه پێکه‌وه خه‌باتیان نه‌کرد و وه‌کوو یه‌ک مه‌زڵووم نه‌بوون. دۆستانی شیعه‌ی ئێمه له ئێران و له کاتی خه‌باتدا ده‌یانوت که ئێران ده‌ڵێت پابه‌ندی قسه‌کانی خۆتان بن. بۆچی ئێستا که ده‌سه‌ڵاتدارن بوونه دوژمن و بۆچی له‌جیاتی شیعه‌بوون، عه‌ره‌ب‌بوونتان هه‌ڵبژارد. به‌ڕای من شیعه‌کانی عێراق، عه‌ره‌بن، چونکه ئه‌گه‌ر عه‌ره‌ب نه‌بوونایا هه‌ستیان به‌وه ده‌کرد که له سیستمی سوننه‌کانی عێراقدا تا چ راده‌یه‌ک زوڵمیان لێکراوه‌و چ که‌سانێک هاوکارییان بوون. ئێمه مافی زیاترمان ناوێت، داوای ئێمه ئه‌وه‌یه ده‌رکمان بکه‌ن که ئێمه له‌ژێر زۆر و گوشاردا له‌گه‌ڵ عێراق یه‌کمان گرتووه و عێراقمان پێکهێناوه، ئێستاش به‌ڕاده‌ی خۆمان مافه‌کانمان له‌به‌رچار بگرن. ئه‌و بارودۆخه‌ی ئێستا بۆ کورد هاتووه‌ته ئاراوه هۆکاره‌که‌ی دژکرده‌وه‌یه نه کرده‌وه، کورد هه‌ستی به‌وه کرد که ئیدی هیچ رێگایه‌کی له‌به‌رده‌مدا نییه.
· ٧- ئیرنا: هۆکاری دژایه‌تییه‌کان له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌نگاوه چییه؟
- نازم ده‌باغ: یه‌که‌م خاڵ ئه‌وه‌یه که خاکی کورد یه‌ک خاک بووه، ئه‌گه‌ر بارودۆخێک بێته ئاراوه که کوردستانی عێراق حکومه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ پێکبێنێت، له‌وانه‌یه بڕێک دراوسێی عێراق نیگه‌ران کات به‌تایبه‌ت ده‌بێت له‌به‌رچاومان بێت که بارودۆخی کورد له ناوچه‌که، جگه له ئێران، زۆر ئاڵۆز و هه‌ستیاره. هه‌واڵه‌کانی پ.کا.کا و ه.د.پ له تورکیا و پ.ی.د و ی.پ.ژ له سوریا بابه‌تی خۆیان له‌سه‌ر کورد هه‌یه، ئهمریکا بۆ دژایه‌تیکردنی داعش له سوریا چه‌ک دابه‌ش ده‌کات. هێزه جیهانییه‌کان له‌وانه ئهمریکا و فه‌ڕه‌نسا ئێستا دژی راپرسین. ئه‌ڵبه‌ت ده‌بێت بزانین که ئه‌مانه دژ نین به‌ڵام ناوێرن رای ئه‌رێنی خۆیان ده‌رببرن. مه‌گه‌ر فه‌ڕه‌نسا نه‌بوو ناوچه‌ی دژه‌فڕینی پێشنیار کرد، بۆچی ئێستا ناوێرێت دژی وڵاتانی ناوچه‌که قسه بکات. کورد ناتوانێت جێگره‌وه یان قه‌ره‌بووکه‌ره‌وهی سیاسه‌تی وڵاتانی جیهان له‌گه‌ڵ عێراق و تورک و فارس بێت و کاتێک ده‌که‌وێته ئه‌و نێوه‌نده عێراق به تورکیا ده‌ڵێت که ناهێڵین نه‌وتی ئێمه له وڵاتی ئێوه‌وه هه‌نارده بکرێت. بابه‌تی پ.کا.کاش هه‌یه. یان له‌وانه‌یه ئێران وه‌کو وڵاتێکی به‌هێز دوارۆژ هه‌ر سیاسه‌تێک جێبه‌جێ بکات بۆ نمونه به باڵیۆزی فه‌ڕه‌نسا بڵێت ئێوه دژی سیاسه‌تی ئێمه ده‌جوڵێنه‌وه‌و ده‌بێت وڵاتمان به‌جێ بێڵیت. وزه‌ی کوردستان ناتوانێت جێگره‌وه‌ی وزه‌ی ناوچه‌که بێت. له‌وانه‌یه بابه‌تی دژایه‌تی‌کردن له‌گه‌ڵ راپرسی بۆ وڵاتان هۆکاری خۆی ببێت به‌ڵام ده‌بێت له‌به‌رچاوی بگرین که کوردیش بۆ جێبه‌جێ‌کردنی هۆکاری خۆی هه‌یه. له‌م بارودۆخه‌دا که سه‌رکردایه‌تی کورد کۆبوونه‌وه‌و دانوستان ده‌کات، بزانێت سوودی له‌کوێ‌دایه، ئه‌و مه‌ته‌ڵه ئێرانییه‌م لا جوانه که ده‌ڵێت دوژمن بکه بێ‌لایه‌ن و بێ‌لایه‌نیش بکه دۆست، نه ئه‌وه‌ی که دوژمن، دوژمن‌تر و دۆستیش بکه‌یته بێ‌ڵایه‌ن. به‌هه‌رحاڵ ده‌بێت بارودۆخه‌که هه‌ڵسه‌نگێندرێت، چونکه وه‌ڵامی خۆی هه‌یه.
· ٨- ئیرنا: بڕێک پێیان وایه هێشتا عێراق سه‌رقاڵی شه‌ڕی داعشه‌و بهڕێوهچوونی راپرسی کێشه‌کانی ناوچه‌که قووڵتر ده‌کاته‌وه، پێتوان وانییه به‌شێک له نیگه‌رانییه‌کان له‌مانه‌وه سه‌رچاوه بگرێت؟
- نازم ده‌باغ: له سه‌رده‌می مالیکیدا که رێکه‌وتنی ستراتیژی له‌گه‌ڵ ئهمریکا ئیمزاکرد و وتی ده‌بێت سوپای ئهمریکا بچێته ده‌ره‌وه هه‌مان کات وتم وڵاتانی رۆژئاوایی واده‌که‌ن ئێمه لێیان بپاڕێینه‌وه که بگه‌ڕێنه‌وه، ئێستاش خۆمان داوامان کرد بگه‌ڕێنه‌وه. ئێستاش که هاتوونه‌ته‌وه له عێراق ده‌مێننه‌وه. چونکه شه‌ڕی عێراق له‌گه‌ڵ داعش شه‌ڕێكی بێ‌كۆتاییه. داعش له‌دایکبووی بارودۆخێکه که ئێستا بووه‌ته ئیدئۆلۆژی. ئه‌گه‌ر ئه‌و بارودۆخه چاره‌سه‌ر نه‌که‌ین له رووی سه‌ربازییه‌وه داعش شکست دێنێت به‌ڵام له‌ناوبردنی مه‌حاڵه. پرۆسه‌ی شه‌ڕ دژی داعش ده‌گۆڕدرێت، ئهمریکا و ئه‌وروپا به‌دوای ئه‌وه‌وه‌ن هاووڵاتییه‌کانیان که چوونه‌ته ناو داعشه‌وه، نه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ وڵاتانی خۆیان. ئێستاکه هێشتا زه‌مینه‌ی ئیش بۆ داعش ئاماده‌یه؛ شه‌ڕی ئایینی، بابه‌تی ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی و ده‌مارگرژی نێوان ئایینه‌کانه که زه‌مینه‌ی ئاماده‌بوون و چالاکی داعشی له ناوچه‌که ئاماده‌کردووه. هه‌میشه وتوومه که شیعه باشتر توانیویه‌تی رواڵه‌ت و ناساندنێکی باشتر له ئیسلام نیشان بدات، سه‌رده‌مێک خه‌ڵك و حکومه‌ته‌کان له گه‌شه‌ی شۆڕشی شیعه ده‌ترسان به‌ڵام ئێستا بۆ جیهان سه‌لمێندراوه که ئێران مه‌ترسیدار نییه. خاڵێکی دیکه ئه‌وه‌یه که شیعه تیرۆریسمی نییه به‌ڵام وه‌‌هابی، سه‌له‌فی، ئیخوان و ... هه‌موویان سوننه‌ن، بۆیه ئه‌وروپا نیگه‌رانه. کاتێک هه‌ڵسه‌نگاندن ده‌کرێت هاووڵاتیانی ٦٠ وڵات له نێو داعش بوونیان هه‌یه. له شه‌ڕی موسڵدا بۆچی موسڵ جۆرێک وێران کراوه که به سه‌دان ملیار دۆلار ئاوه‌دان ناکرێته‌وه، چونکه هه‌موو داعشییه‌کان له‌م شاره‌دا بیانی بوون، موسڵیان خاپوور کرد و تا توانییان خه‌ڵکیان کوشت. ئۆپه‌راسیۆنه‌که جۆرێک دانرابوو که که‌س رزگاری نه‌بێت. به‌ڵام پرسیاری من ئه‌وه‌یه بۆچی له ته‌له‌عفه‌ر ئه‌مه رووینه‌دا یان بۆچی له سنووری سوریا و لوبنان به رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حزبوڵڵا بڕیاردرا داعش بگوازرێته‌وه بۆ سنووری عێراق، چونکه ئه‌مانه خه‌ڵکی خودی ناوچه‌که‌ن. له‌م بابه‌تانه‌دا هه‌م روسیا و هه‌م ئهمریکا کاریگه‌رن و نایانه‌وێت داعش له ریشه له‌ناو به‌رن.
· ٩- ئیرنا: هێزه‌کانی داعش له‌ناوچه کوردییه‌کانی باکووری عێراقیش ئاماده‌ن؟ ئایا پێتان وانییه ئه‌مانه دیسانه‌وه له ناوه‌وه ده‌ست بکه‌ن به چالاکی؟
- نازم ده‌باغ: له کوردستانی عێراق و ئێران زهمینه بۆ داعش ئاماده‌یه، چونکه زه‌مینه‌ی سیاسی، کۆمه‌ڵایه‌تی، ئابووری و ئایینی هه‌یه. بڕێک جار ئابڵۆقه ده‌درێن و به‌دوای رێگایه‌که‌وه بۆ ده‌ربازبوونن، ده‌ڕۆن و ئێوه بارودۆخه‌که ئاماده ده‌که‌ن تاوه‌کو شه‌ڕه‌که ده‌ست پێ بکات. شه‌ڕ بۆ هه‌ردوولا ئه‌م مه‌ترسییه‌ی هه‌یه. بۆیه ده‌ڵێم نابێت بیر له هێزی سه‌ربازی بکه‌ینه‌وه چونکه ئه‌نجامی نییه. سه‌دام که به‌هێزترین سوپای ناوچه‌که‌ی بوو نه‌یتوانی بزووتنه‌وه‌ی کوردی سه‌رکووت بکات. تورکیا له‌و رۆژه‌وه که پ.کا.کا دروست بووه ٢٧ جار به فه‌رمی هێرشی کردووه‌ته سه‌ر کورد. ئێستا ده‌بێت بپرسین چ ئاکامێکی لێکه‌وتووه‌ته‌وه؟ ئیمکانیاتی مرۆیی و ماددی له‌ناوچووه، عه‌ره‌ب مه‌ته‌ڵێکی هه‌یه ده‌ڵێت به‌سه‌ر خۆم و به‌سه‌ر دوژمنه‌که‌شمه‌وه، واتا زیان به خۆم ده‌گه‌یه‌نم چونکه دوژمنه‌که‌شم زیانی زیاتر ده‌بینێت. ئێوه پشیله‌یه‌ک زیندانی بکه‌ن، له کۆتاییدا دێته‌وه ده‌ستی خۆی ده‌وه‌شێنێت، کورده‌کانیش وایان لێهاتووه.
· ١٠- ئیرنا: بارودۆخی وڵاتانی دراوسێ چۆن ده‌بینن؟
- نازم ده‌باغ: به‌ڕای من ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ رابردوو له نێو وڵاتانی دراوسێدا، باشترین په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ کورد، ئێران بوویه‌تی، بۆیه چه‌ند رۆژ پێش ئێستاش له یه‌کێک له رۆژنامه‌کاندا نوسیم که کورده‌کان چاوه‌ڕوانی یارمه‌تی ئێرانن.
· ١١- ئیرنا: چه‌ند رۆژ پێش ئێستاش ئاغای بارزانی داوای ناوبژیوانی له ئێران کردبوو.
- نازم ده‌باغ: ئێستا له‌وێن، په‌له مه‌که‌ن، تا کۆتایی ههفته ده‌رده‌که‌وێت. ناکرێت هه‌موو شتێک بڵێین به‌ڵام ئه‌م شتانه ده‌کرێت، کورد ئه‌وه‌نده بێفکر نییه خۆی بکوژێت.
· ١٢- ئیرنا: له‌سه‌ر ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان بۆمان باس بکه‌ن.
- نازم ده‌باغ: هه‌رێم دوو هێڵی سه‌وز و سووری هه‌یه که ئه‌مه‌ش ئهمریکا و رۆژئاوا دایانناوه، هێڵی سه‌وز ئه‌و ناوچانه بوون که پێش رووخانی سه‌دام له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێم‌دا بوون و زیاتر ناوچه‌کانی دژه فڕینن. دوای ئازادکردنی ناوچه‌کانی دیکه که به ناوچه‌ی سوور ناسراون که له ده‌ستووردا به ناوچه‌ی کێشه‌له‌سه‌ری ماده‌ی ١٤٠ گۆڕان. ئێمه به‌ڵگه‌ی مێژووییمان هه‌یه که ئه‌مانه خاکی کوردستانن و ئه‌گه‌ر سه‌یرکه‌ین له مێژوودا سنووری ویلایه‌تی موسڵ، جه‌به‌ل حه‌مرینه، تا ئه‌وێ جوگرافیای موسڵ‌ه، ئه‌مانه ناوچه‌ی کوردین و ئه‌گه‌ر گۆڕانیشیان به‌سه‌ردا هاتبێت، گرنگ خاک و زهمینه و زه‌مین و خاک به خه‌ڵك ناگۆڕدرێت، به‌ڵام ئێمه به هۆی نیازپاکی و متمانه به خۆمان که زۆرینه‌یه، وتمان راپرسی بکه‌ن له هه‌ر شوێنێک زۆرینه وتی له‌گه‌ڵ هه‌رێمن ببن و ئه‌گینا هه‌رچی خه‌ڵک بڵێن.
· ١٣- ئیرنا: به پێی وته‌کانی ئه‌م رۆژانه‌ی دوایی، بارودۆخ بۆ دانوستان و وتووێژ تا چ راده‌یه‌ک گونجاو و ئاماده‌یه؟
- نازم ده‌باغ: له لایه‌ن کورده‌وه من به دڵنیاییه‌وه پێتان ده‌ڵێم که بارودۆخێکی باش بۆ وتووێژ هه‌یه، هۆکاره‌که‌شی ئه‌وه‌یه که ئێمه هێزی سه‌ربازیمان نییه بۆیه به‌دوای ئه‌وه‌وه‌ین که له‌م بابه‌ته خۆمان بپارێزین. بۆیه وتووێژ ده‌که‌ین و رێگای یاسایی ده‌گرینه پێش تاوه‌کو له رێگای یاساییه‌وه مافه ره‌واکانی خۆمان به‌ده‌ست بێنین.
· ١٣: ئیرنا: ئایا له به‌غداش ئه‌مه ده‌بینن؟ بارودۆخی ئێستای عێراق چۆن ده‌بینن؟
- نازم ده‌باغ: له به‌غدا به رواڵه‌ت ده‌بیندرێت به‌ڵام له کرده‌وه‌دا دژی ئه‌مه هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌ن. راستییه‌که‌ی عێراق ئه‌مه‌یه. عێراق له سوننه، کورد و شیعه پێکهاتووه، راستی دووه‌م ئه‌وه‌یه که ئێمه پێمان وابوو شیعه‌ی عێراق به ته‌واوی له‌گه‌ڵ ئێرانه به‌ڵام وانییه. خاڵی دواتر ئه‌وه‌یه سوننه‌ی عێراق وه‌کو کورد و شیعه یه‌کگرتوو نین و مه‌رجه‌عیان نییه و هه‌موویان وابه‌سته‌ی وڵاتانی سوننه‌ی عه‌ره‌بین. ئێمه پێمان وابوو به هاوپه‌یمانی کورد و شیعه‌و بڕێک له دۆستانی سوننه ده‌توانین عێراقی به‌هێز بپارێزین به‌ڵام سوننه‌کان به‌و بارودۆخه‌وه و شیعه‌ش به‌م هه‌لومه‌رجه‌وه که روو له له‌ناوچوونه یه‌کگرتووییان نه‌ماوه‌و ئه‌مه‌ش وایکرد تاوه‌کو هاوپه‌یمانییان له‌گه‌ڵ کورد تێک‌بچێت. ئه‌مه کێشه گه‌وره بۆ عێراق دروست ده‌کات که ده‌بێت بیری لێبکه‌ینه‌وه. ده‌بێت ئه‌و یه‌کگرتووییه دیسان بگه‌ڕێته‌وه یان به پێچه‌وانه‌وه بجوڵێینه‌وه که له‌م حاڵه‌ته‌دا هه‌موو عێراق تووشی هه‌ڵوه‌شانه‌وه ده‌بێت. ده‌بێت بپرسین ئه‌م هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه له سوودی کێدایه؟ ئه‌من و ئاسایشی عێراق و هه‌رێمی کوردستان به مانای ئه‌من و ئاسایشی ئێران و تورکیایه و وڵاتان ده‌بێت له ده‌مارگرژی وڵات‌خوازی ده‌رچن. کورده‌کانی باکووری عێراق له‌گه‌ڵ ئێران ئه‌زموونی زۆریان هه‌یه و هاوکاری باشیشیان بووه و له‌م بارودۆخه‌دا توانیومانه وابکه‌ین که له سنووری نێوان ئێران و هه‌رێم که‌مترین رێژه‌ی کێشه‌ی ئه‌منی رووبدات. راسته له بڕێک بارودۆخدا چه‌ند بابه‌تێک روویداوه به‌ڵام بۆ خۆم شانازی ئه‌وه‌م هه‌یه که به نوێنه‌رایه‌تی مام جه‌لال بارودۆخه‌که هێورکه‌ینه‌وه‌و تا ئێستاش گروپه ئێرانییه‌کان له شوێنی خۆیاندان. ئه‌مه نیشانه‌ی ئه‌من و ئاسایشه که ئه‌گه‌ر ئێمه نه‌بین ئه‌م ناوچه ده‌بێته جه‌نگه‌ڵ.
· ١٤- ئیرنا: پشتیوانی ئیسراییل له بهڕێوهچوونی راپرسی له هه‌رێم ده‌بینین، ئێوه ئه‌مه چۆن ده‌بینن؟
- نازم ده‌باغ: به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی هه‌یه. من زۆر به‌داخه‌وه‌م که له ئێران ئێمه له‌گه‌ڵ ئیسراییل هه‌ڵده‌سه‌نگێنن. ئێمه کوردین، له‌گه‌ڵ ئێران هاونه‌ژادین، پێشتر خاوه‌ن یه‌ک زه‌مین بووین، موسڵمانین، که‌س ئێمه نه‌هێناوه‌ته ئه‌م ناوچه و بڵێت لێره بمێننه‌وه. خاڵێکی دیکه ئه‌وه‌یه له‌و رۆژه‌وه لێره بووین له‌گه‌ڵ ئێران دوژمنیمان نه‌کردووه. به پێچه‌وانه‌وه له هه‌موو بارودۆخه دژواره‌کاندا ئێران هاوکار و یارمه‌تیده‌رمان بووه. ئێستاکه بۆچی بێ هیچ هۆکارێک وشه‌ی ئیسراییلی دووه‌م به‌کار دێنن؟ ئیسراییل به‌رژه‌وه‌ندی خۆی هه‌یه. کاتێک ئه‌وان ئێمه ته‌یید ده‌که‌ن، ئێمه پێی خۆشحاڵ نابین، ئه‌وان له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب و موسڵمان دوژمنن، به‌ڵام پرسیاری ئێستا ئه‌وه‌یه بۆچی عه‌ره‌به‌کان خۆیان له‌گه‌ڵ ئێسراییل رێکه‌وتنیان هه‌یه و باڵیۆزخانه‌یان هه‌یه؟ من پرسیارم هه‌یه بۆچی له‌ناو هه‌موو وڵاتانی جیهاندا، ته‌نها وڵاتێک که هاتووه‌ته پێشه‌وه‌و زیاترین کێشه ده‌نێته‌وه ئیسراییله؟ بۆچی ده‌‌هێڵن ئه‌وان وابکه‌ن؟ ئه‌مه له به‌رژه‌وه‌ندی کورددا نییه. من ناتوانم به ئیسراییل بڵێم بێ‌ده‌نگ به، هه‌روه‌ها که ئه‌مریکاش ناتوانێت وای پێ بڵێت، نابێت ئێوه وابکه‌ن (ئێران و تورکیا یان وڵاتانی دیکه) له کاتێکدا که ئێمه رووه‌و هه‌ڵدێربین، خۆشحاڵ بن. له‌وه‌ی که ئیسراییل ئێمه په‌سه‌ند ده‌کات ئامانجی تایبه‌تی هه‌یه و ده‌یه‌وێت دژی عه‌ره‌ب، کورد و تورک کێشه بنێته‌وه.
رۆژانی کۆتایی ده‌ستی پێکرد، ٢٥ی٩، رۆژی بهڕێوهچوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی کوردستان؛ پلانێک که هیچکام له وڵاتانی ناوچه‌و جیهان له‌گه‌ڵی نین. دژکرده‌وه‌کانی ئێران که ببینن، له هه‌مان رۆژانی یه‌که‌می باسکردنییه‌وه، پێشنیاری ئێران دواخستنی ئه‌م راپرسییه بوو تاوه‌کو عه‌لی شه‌مخانی، سکرتێری ئه‌نجومه‌نی باڵای ئاسایشی نیشتمانیی، وتی: رێککه‌وتنه سنوورییه‌کان ته‌نها له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ناوه‌ندی عێراق بووه و جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان، واتا داخستنی ئه‌م سنوورانه. به‌ڵام پێشتر نوێنه‌رانی یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستان هاتبوون بۆ ئێران و سه‌باره‌ت به پلانی جێگره‌وه‌ی ئێران دانوستانیان کرد. جارێکه دیکه ئیره‌ج مه‌سجدی باڵیۆزی ئێران له عێراق له‌گه‌ڵ وه‌فدی هه‌رێمی کوردستان چووه به‌غدا و له‌گه‌ڵ حه‌یده‌ر العه‌بادی سه‌رۆک وه‌زیران دانوستانیان کرد. هه‌ڵوێستی تورکیاش له‌سه‌ر راپرسی روونه، دژایه‌تییه‌کی روون و ئاشکار. ئێستا عێراق رۆژانێکی پڕ له کیشمه‌کیش تێده‌په‌ڕێنێت، پلانی جێگره‌وه‌ی ئهمریکا، به‌ریتانیا، فه‌ڕه‌نسا و نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان له په‌رله‌مانی کوردستان که دوای دوو ساڵ داخران کراوه‌ته‌وه، ده‌نگی نه‌هێنا و هه‌رێمی کوردستان له‌سه‌ر خواستی خۆی، به‌ڕێوه‌بردنی ریفراندۆم، پێداگره. دوایین هه‌ڵوێستی حکومه‌تی عێراق ئه‌مه‌یه: دادگای باڵای فیدراڵی عێراق فه‌رمانی راگرتنی ریفراندۆمی ده‌رکردووه. له‌م بارودۆخه‌دا له‌گه‌ڵ "نازم ده‌باغ" نوێنه‌ری حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له ئێران وتووێژمان کردووه.
· چه‌ند رۆژ پێش ئێستا په‌رله‌مانی کوردستانی عێراق له هه‌ولێر دوای دوو ساڵ داخران، ده‌نگیدا به بهڕێوهچوونی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان له رێکه‌وتی ٢٥ی٩.
- بڕیار بۆ بهڕێوهچوونی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی کوردستان، له جێگای خۆی ماوه؛ به‌ڵام سه‌باره‌ت به رێکه‌وته‌که‌ی رای جیاواز هه‌یه. ئه‌و رۆژه‌ی که په‌سه‌ندکراوه‌و سه‌رکردایه‌تی کورد سووره له‌سه‌ری، ٢٥ی٩ه، به‌ڵام گوشاره نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه که ئه‌مه یان بهڕێوه نه‌چێت یان دوابخرێت. که‌سانێک ده‌ڵێن ئه‌م راپرسییه به گشتیی نابێت بهڕێوه بچێت و بڕێک لایه‌نیش ده‌ڵێن ده‌بێت دوابخرێت. له به‌رامبه‌ردا سه‌رکردایه‌تی کورد پێی وایه ئه‌گه‌ر پلانێکی باشتر بۆ جێگره‌وه‌ی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان بێته ئاراوه، هه‌ڵی‌ده‌سه‌نگێنین. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێشنیاره‌کان، باشتر و گه‌ره‌نتی زیاتریان بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانی کوردی تێدا نه‌بێت، به هیچ شێوه‌یه‌ک قبووڵی ناکه‌ین.
· بۆچی هه‌ڵسه‌نگاندنی پلانی جێگره‌وه‌ی ئهمریکا، به‌ریتانیا، فه‌ڕه‌نسا و نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان نه‌رێنی بوو؛ ئایا ئه‌م پلانه نه‌یده‌توانی جێگره‌وه‌ی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان بێت؟
- سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێمی کوردستان ئه‌م پێشنیاره‌ی هه‌ڵسه‌نگاند. سه‌رکردایه‌تی ئه‌نجومه‌نی باڵای حزبه سیاسییه‌کان، بۆ بڕیاردان پێویستیان به راویژه. له لایه‌که‌وه، رۆژی هه‌ینی په‌رله‌مانی کوردستان دوای دوو ساڵ کرایه‌وه‌و یه‌که‌م ئیشیان په‌سه‌ندکردنی راپرسی بوو. پێموایه ده‌بێت پشتیوانی له سه‌رکردایه‌تی کورد بکه‌ین. ده‌بێت ئاگادارمان له بارودۆخی دووجه‌مسه‌ریدا، هه‌ڵسوکه‌وته‌کانمان له‌سه‌ر کاریزمای سه‌رکردایه‌تی کورد کاریگه‌ری خراپ دانه‌نێت، ده‌بێت به هه‌مان راده که پشتیوانی ده‌که‌ین و هانی ده‌ده‌ین که راپرسی بهڕێوه ببات، به هه‌مان راده‌یش وابکه‌ین که ده‌رفه‌تیان بۆ رابه‌ری‌کردنی داهاتوویان هه‌بێت و بتوانن بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی کورد، دانوستان و وتووێژ بکه‌ن.
· خه‌ڵكی هه‌رێمی کوردستان داواکارییان له به‌غدا چییه؟
- ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی کوردستان ده‌یه‌وێت زۆر روونه، که بریتین له:
_ کاتی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان دیاری بکرێت؛ بۆ نمونه وڵاتانی ناوچه یان ئهمریکا ده‌یانوت راپرسی دێرتر بکرێت و ئێمه ده‌ڵێن دێرتر واتا چ کاتێک؟ راپرسی سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی کوردستان و دانوستان له‌گه‌ڵ به‌غدا به چاودێری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بکرێت.
_ ده‌بێت به‌غدا پابه‌ند بێت به رێکه‌وتنه‌کان. جارێ پێشمه‌رگه له ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان ده‌مێننه‌وه.
_ هه‌وڵه‌کان له‌و پێناوه‌دایه که به پێی ماده‌ی ١٤٠ و به پێی رێکه‌وتنه‌کانه دیکه، ئه‌م ناوچانه بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر هه‌رێمی کوردستان. له کۆتاییشدا ده‌بێت چاره‌نوسی نه‌وت له ناوچه‌که دیاری بکرێت.
· چه‌ند رۆژ پێش ئێستا حه‌یده‌ر العه‌بادی، سه‌رکردایه‌تی کوردی بۆ دانوستان بانگهێشتی به‌غدا کرد، ئاکامه‌که‌ی چی بوو؟
- به‌ڕای من حه‌یده‌رالعه‌بادی له‌گه‌ڵ ئه‌م بابه‌ته کایه ده‌کات!
· یانێ چی؟
- ئه‌و ئێمه‌ی بۆ دانوستان بانگهێشت نه‌کردووه؛ ئێمه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه خوازیاری دانوستان بووین و ته‌نانه‌ت سێ ههفته پێش ئێستا، وه‌فدی دانوستانکاری کوردستان سه‌ردانی به‌غدای کرد؛ به‌ڵام ئاکامێکی لێنه‌که‌وته‌وه. ئه‌گه‌ر ئاکامی ببوایا، دیسان سه‌ردانی به‌غدایان ده‌کرد. خاڵێکی دیکه ئه‌وه‌یه که هه‌فته‌ی رابردوو، کاتێک هه‌رێمی کوردستان بڕیاریدا وه‌فدێک بۆ دانوستان ره‌وانه‌ی به‌غدا بکات، ئه‌وان له‌جیاتی ئاماده‌کردنی ههلومهرجی دانوستان، دوو ماده‌یان له په‌رله‌مانی عێراق په‌سه‌ند کرد که بووه هۆی راوه‌ستانی دانوستانه‌کان.
ئه‌وان راپرسی به گشتیی ره‌ت ده‌که‌نه‌وه‌و ته‌نانه‌ت په‌رله‌مانی به‌غدا، ئیمکانی به‌کارهێنانی هێزی سه‌ربازی داوه به حه‌یده‌رالعه‌بادی. که‌سێک که بیه‌وێت ههلومهرجی دانوستان ئاماده بکات، نابێت وابکات، ئه‌وان سه‌ره‌تا هه‌ڕه‌شه ده‌که‌ن و دواتر به‌غدا ده‌یه‌وێت له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستان دانوستان بکات. ئه‌وان ته‌نانه‌ت له په‌رله‌مانی عێراق خوازیاری لابردنی دکتۆر فوئاد مه‌عسوم سه‌رۆک کۆماری عیراق بوون که کورده. دانوستان له‌گه‌ڵ کوردستان بۆ به‌غدا ته‌کتیکه، به‌ڵام ئێمه ده‌ڵێین کێشه‌کانمان ده‌بێت به دانوستان چاره‌سه‌ر بکه‌ین، چونکه ئێمه هێزه سه‌ربازیمان نییه که بمانه‌وێت به گوشاری سه‌ربازی، بچینه ناو دانوستانه‌وه. ئێمه به دیپلۆماسی سیاسی، دانوستان ده‌که‌ین. راپرسی یه‌کێک له‌و گوشارانه‌یه که مافه‌کانمان وه‌ربگرین.
· به‌غدا، ئێران و تورکیا دژی راپرسی هه‌رێمی کوردستانن؛ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق فه‌رمانی راگرتنی بهڕێوهچوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی ده‌رکردووه؛ له‌م بارودۆخه‌دا هه‌رێم به‌ره‌و کوێ ده‌روات؟
- ئه‌گه‌ر چاو له خواست و هه‌ڵسوکه‌وتی خه‌ڵکی هه‌رێمی کوردستان بکه‌ین، به‌ڕای من کێشه‌یه‌کی گه‌وره نایه‌ته ئاراوه؛ سه‌رکردایه‌تی کورد پێی وایه به رێگای دانوستان و پشتیوانی نێوده‌وڵه‌تی ده‌بێت به ئه‌نجامی چاوه‌ڕوانکراو بگه‌ین، به‌ڵام به بیرۆکه‌ی به‌عثی سه‌دامی که له بڕێک سیاسی عێراقیدا هه‌یه، له‌وانه‌یه ئه‌وان به‌ره‌و شه‌ڕ و سوودبینین له هێزه سه‌ربازی هه‌نگاو بنێن؛ ئه‌گه‌ر وای لێبێت، کێشه‌ی گه‌وره دێته ئاراوه، به‌ڵام بارودۆخی ئێران و تورکیا جیاوازه.
· واتا له‌وانه‌یه شه‌ڕی ناوخۆیی رووبدات؟
- ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ینه ئه‌نجام له‌وانه‌یه له لایه‌ن عێراقه‌وه هێرشی سه‌ربازی بکرێته سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و هیوادارین ئه‌مه روونه‌دات.
· سه‌باره‌ت به راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان، له نێوان وڵاتانی ناوچه‌که‌و خه‌ڵکی کوردستان دوو روانگه‌ی له ئارادایه. وڵاتانی ناوچه‌که پێیان وایه ریفراندۆم ژئۆپۆله‌تیکی ناوچه‌که تووشی گۆڕان ده‌کات، خه‌ڵکیش ده‌پرسن ئایا بارودۆخی ئێستای هه‌رێمی کوردستان و عێراق، بۆ بهڕێوهچوونی ریفراندۆم گونجاوه؟
- کاتێک سه‌رکردایه‌تی کورد بڕیار ده‌دات ئه‌م کاره بکات، به دڵنیاییه‌وه بارودۆخی هه‌رێم و ناوچه‌که به شێوه‌یه‌که که ده‌توانین سه‌رکه‌وتوو بین. کوردستان دوای شکستی داعش له عێراق، داهاتوویه‌کی دیکه‌ی ده‌وێت که ئه‌م داهاتووه ده‌ست پێده‌کات. ته‌نها جیاوازییه‌ک که بوونی هه‌یه ئه‌وه‌یه که دوو گروپی سیاسی کۆمه‌ڵی ئیسلامی و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان هه‌رچه‌ند له‌گه‌ڵ راپرسی هاوڕان، به‌ڵام سه‌باره‌ت به کاتی به‌ڕێوه‌بردنی و بارودۆخی ناوچه‌که، پرسیار و قسه‌ی خۆیان هه‌یه یان ده‌ڵێن چونکه راپرسی له په‌رله‌مانی کوردستان په‌سه‌ند نه‌کراوه، یاسایی نییه، رۆژی هه‌ینی ئه‌مه‌ش کرا و په‌رله‌مان کارا کرایه‌وه.
· هه‌رێم بارودۆخێکی گونجاوی به هۆی په‌رله‌مانی سه‌ربه‌خۆ، ئه‌ندام په‌رله‌مان و بوجه‌ی سه‌ربه‌خۆ هه‌یه. له بارودۆخێکدا که عێراق تازه له شه‌ڕی داعش رزگاری بووه، ئه‌م پێداگرییه بۆ سه‌ربه‌خۆیی بۆچییه؟
- ئێمه له هه‌رێم هه‌موو ئه‌مانه‌مان هه‌یه، به‌ڵام هه‌رکات به‌غدا بیه‌وێت رێگاو ئاسمانمان لێ داده‌خات، بوجه ده‌بڕێت، هێرشی سه‌ربازی ده‌کات و کوردستان هیچ پشتیوانییه‌کی وه‌کو وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ نییه تاوه‌کو داوا له دراوسێکان، جیهان و نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بکات که حکومه‌تی عێراق زوڵم له کوردستان ده‌کات. ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنه هه‌ڵه‌یه که بڵێن چونکه خه‌ڵکی کورد هه‌موو شتێکیان هه‌یه، داوای سه‌ربه‌خۆیی نه‌که‌ن. به هیچ شێوه‌یه‌ک وانییه؛ ئێمه گرنگترین بابه‌ت که سه‌ربه‌خۆییه، نیمانه.
· به‌م دژایه‌تییانه‌ی ناوچه‌یی و حکومه‌تی عێراقه‌وه، له‌وانه‌یه سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێم نه ته‌نها یارمه‌تیده‌ری باشتربوونی ژیانی خه‌ڵک نه‌بێت، جارێکه دیکه تووشی هه‌ڕ‌ه‌شه‌یان بکاته‌وه؟.
- ئێمه به ئامانجی باشترکردنی ژیانی خه‌ڵکی کوردستان ئه‌مه ده‌که‌ین. له رۆژی یه‌که‌می خه‌بات و شۆڕشه‌وه ئامانجمان ئه‌مه بووه، ئێستا سه‌رکردایه‌تی کورد ده‌یه‌وێت ئه‌مه بگه‌یه‌نێته خاڵی کۆتایی و به‌م ئاکامه گه‌یشتووه که خه‌ڵکی کوردستان بڕیارێک بده‌ن که ژیانیان باشتر بکات. ئێستا ده‌چینه شه‌ڕێکه‌وه که ده‌بێت چاوه‌روانی ئاکامه‌کانی بین. ئه‌ڵبه‌ت ئه‌مه شه‌ڕی سه‌ربازی نییه. له شه‌ڕی سه‌ربازیدا، هه‌رێمی کوردستان، ئه‌گه‌ر پشتیوانی نه‌کرێت ناتوانێت به‌رگری له‌خۆی بکات له بهرامبهر عێراق یان هه‌ر وڵاتێکی دیکه‌دا. ئه‌ڵبه‌ت کورد له قوربانیدان و شه‌ر نه‌ترساوه.
· ئه‌گه‌ر بڕیار بێت حکومه‌تی عێراق ئیمتیازێک به هه‌رێم بدات، دیسان له‌سه‌ر ئه‌م خواسته سوورن؟
- عێراقێک که تا ئێستا پابه‌ندی هیچ رێکه‌وتنێک نه‌بووه، چۆن ده‌یه‌وێت له ئێستا به‌دواوه پابه‌ندی رێکه‌وتنه‌کانی بێت؟ عێراق کاتێک که پێویستی به هێز و پشتیوانی پێشمه‌رگه بوو، ئه‌مه‌ی نه‌کرد؛ ئێستا دوای سه‌رکه‌وتن له شه‌ڕی دژ به داعش، دوای خۆبه‌زلزانینی دوای سه‌رکه‌وتن، من ده‌پرسم چۆن ده‌یه‌وێت ئیمتیاز به کورد بدات؟ ئێمه ئه‌زموونی عێراقی کۆنیشمان هه‌یه، به‌داخه‌وه ئه‌وانه‌ی تا ئه‌م کاته‌ش له عێراقدا ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه بیرکردنه‌وه‌یان وه‌کو حزبی به‌عسه. بۆیه کاتێک هه‌فته‌ی رابردوو په‌رله‌مانی عێراق راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی ره‌ت کرده‌وه، ئیمکانی به‌کارهێنانی هێزی سه‌ربازی به حه‌یده‌رعه‌بادی دا. له کاتێکدا له ده‌ستووری عێراقدا هاتووه که سوپا نابێت بچێته ناو شه‌ڕی ناوخۆییه‌وه و ئه‌مه له خۆیدا دژی ده‌ستوور و یاسایه. کێشه‌ی ئێمه ئه‌وه‌یه متمانه به عێراق نه‌ماوه. ئه‌و مافانه له ده‌ستووری عیراقدا باسکراون، ئه‌گه‌ر به کورد بدرایات، ئێستا ئه‌م شتانه رووی نه‌ده‌دا. ماده‌ی ١٤٠، یاسای پێشمه‌رگه، یاسای نه‌وت، پرۆژه‌ی رێکخستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌رێم و به‌غدا هه‌موو ئه‌مانه‌ی دیاری کردووه، بپیه باس له‌و رێگایانه مه‌که‌ن که پێشتر تاقی کراونه‌ته‌وه.
· بابه‌تێکی دیکه واقیعی ناوچه‌که‌یه، زۆربه‌ی وڵاتانی ناوچه‌که راپرسی هه‌رێم به هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک بۆ ناوچه‌که ده‌زانن و به‌م هۆیه‌وه دژی ئه‌م راپرسییه‌ن، کاریگه‌ری ئه‌م دژایه‌تییه له‌سه‌ر راپرسی چی ده‌بێت؟
- کورده‌کانی عێراق له رابردوودا سه‌لماندوویانه که هۆکاری ئه‌من و ئاسایشی ناوچه‌که و سنووره هاوبه‌شه‌کانیان له‌گه‌ڵ دراوسێکانیان و دوای ئه‌مه‌ش هه‌رواده‌بێت. کورده‌کانی عێراق له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا، خوازیاری مافه‌کانی خۆیانن. ئێمه حکومه‌تی کورد له کوردستانی عێراق دروست ناکه‌ین که بۆ ئێران، سوریا و تورکیا کێشه بنینه‌وه. حکومه‌تی عێراق به ئاماده‌بوونی کورد، سوننه و شیعه حکومه‌تی پێکهێناوه. ئێمه و شیعه‌کان سه‌رده‌مێک له لایه‌ن به‌عسه‌وه زوڵممان لێده‌کرا. تاوه‌کو به هۆی هاوپه‌یمانی کورد و شیعه توانیمان حکومه‌تێکی نوێ له عێراق بێنینه سه‌رکار و عێراق نابێت ئه‌مه له‌بیر بکات. به‌ڵام رووداوه‌کانی ئه‌م دواییه نیشانیاندا که ئه‌وان پابه‌ند به به‌ڵێنه‌کانیان نین.
· دوای دژایه‌تییه‌کانی ئێران، رۆژی شه‌ممه، عه‌لی شه‌مخانی، سکرتێری ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نیشتمانیی، رایگه‌یاند: "رێککه‌وتنه سنوورییه‌کان ته‌نها به ناوه‌ندارێتی حکومه‌تی ناوه‌ندیی عێراق جێبه‌جێ ده‌کرێت و جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان له به‌غدا، به مانای داخستی ئه‌م سنوورانه‌یه"، به‌ڕای ئێوه سه‌رچاوه‌ی ئه‌م نیگه‌رانییانه چیه؟
- ئێران تا کاتێک بزووتنه‌وه‌یه‌کی کوردی و عێراقی بوونی هه‌بێت پشتیوان و هاوپه‌یمانی راسته‌قینه‌و دۆستانه‌ی خه‌ڵکی کورد بووه. ئێران له هه‌موو بارودۆخێکدا یارمه‌تی داوین. بۆیه نیگه‌رانییه‌کانیان هه‌ست پێده‌که‌ین، هه‌رچه‌نده بڕێک جار ده‌بیسین که ده‌ڵێن کوردستانی عێراق، ئیسراییلی دووه‌مه له سنووره‌کانی ئێراندا، به‌ڵام ئه‌م شوبهاندنه هه‌ڵه‌یه.
· ئایا له‌وانه‌یه هه‌رێم له داهاتوو به‌ره‌و هاوکاری له‌گه‌ڵ ئیسراییل بڕوات؟
- نا! هه‌رێم چوار سنووری له‌گه‌ڵ چوار وڵات هه‌یه: عێراق، تورکیا، سوریا و ئێران و ئێمه موسڵمانین. له ئێستادا ئێمه له‌گه‌ڵ ئێران په‌یوه‌ندیمان هه‌یه و به بارودۆخی ئێستای ناوچه‌که‌وه ناتوانین بیر له په‌یوه‌ندی سیاسی له‌گه‌ڵ ئیسراییل له داهاتوودا بکه‌ینه‌وه و هه‌روه‌ها ئاماده نین وڵاتانی عه‌ره‌بی و موسڵمان له‌خۆمان بکه‌ینه دوژمن. ئێمه له‌رووی نه‌ژاد، ستراتیژی و سروشتی جوگرافی له‌گه‌ڵ ئیسراییل جیاوازین. کورد له‌گه‌ڵ ئێران هاونه‌ژاده، ئێمه هه‌موومان ئاریایین، موسڵمانین و له نیشتمانی خۆمانداین. به درێژایی مێژوو ئێران پشتیوانی کورده‌کان و خه‌ڵکی عێراق بووه و ئێمه هیچ دوژمنییه‌کمان له‌گه‌ڵ ئێران نییه. له ساڵانی رابردوودا کوردی عێراق سه‌لماندوویه‌تی که دۆستی راسته‌قینه‌ی ئێرانه، و له پاراستنی ئه‌من و ئاسایشی ناوچه‌که و سنووره‌کاندا کاریگه‌ر بووه. ئێرانیش ده‌بێت عێراق ده‌رک پێبکات. هه‌رچه‌نده ئێران له سه‌ره‌تاوه دژی راپرسی بووه، به‌ڵام له‌پاڵ ئه‌مه‌دا، خاوه‌ن رێگاچاره‌ش بووه. ئێران وتوویه‌تی ئاماده‌یه ئیمکانی دانوستان له نێوان هه‌رێم و به‌غدا ئاماده بکات و پشتیوانی له مافی کورد به پێی ده‌ستووری عێراق بکات. ئه‌مه خاڵێکی گرنگه؛ ئه‌مریکاش ئێستا ده‌یه‌وێت هه‌مان شت بکات.
· به‌م پێیه ئێران هیشتا نیگه‌رانه.
- نیگه‌رانییه‌کانی ئێران ده‌رک ده‌که‌ین. به‌داخه‌وه ههلومهرجی عێران و ناوچه‌که به شێوه‌یه‌کی که وڵاتانی دیکه ده‌یانه‌وێت له کوردستان و عێراق شه‌ڕی خۆیان بکه‌ن. ئه‌م هه‌لومه‌رجه بڕێک جار له به‌رژه‌وه‌ندی و بڕێک جار به زیانی ئێران ده‌که‌وێته‌وه. هه‌موو وڵاتان به‌دوای پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیانه‌وه‌ن؛ ئه‌مه مافی حاشاهه‌ڵنه‌گری هه‌ر وڵاتێکه که به‌دوای پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیه‌وه بێت. به‌ڵام نابێت کارێک بکه‌ن کوردی مه‌زڵووم، قوربانی بکرێت.
· ئێوه کاتێک کورد به مه‌زڵووم ناوده‌به‌ن، به‌و پێش‌مه‌رجه‌وه ئه‌مه ده‌ڵێن که خۆتان به‌جیا له عێراق ده‌زانن.
- ئێمه له سه‌ره‌تاوه له عێراق جیابووین. ئێمه‌یان به‌زۆر پێکه‌وه لکاندووه، به‌ڵام ئێستا هه‌لومه‌رجێک ره‌خساوه که عێراق ئێمه‌ی قبووڵ نییه.
· کوردستان به‌شێکه له خاکی عێراق، چۆن ده‌ڵێن عێراق به‌شێک له خاکی خۆی قبووڵ نییه؟
- دوای شه‌ڕی جیهانیی یه‌که‌م کوردستان بووه به‌شێک له عێراق، ئێمه پێشتر عێراقی نه‌بووین. ئێستا عێراق، کوردستانی قبووڵ نییه، ئه‌گه‌ر قبووڵی ببوایا، ده‌بوو پابه‌ندی رێکه‌وتنه‌کان و ده‌ستوور ببوایات.
رۆژێک که مام جه‌لال چووه به‌گدا ئایه‌توڵڵا سیستانی رایگه‌یاند ئاغای تاڵه‌بانی ثه‌مام الامانی ئاسایش و گه‌شه‌ی عێراقه. واتا ناکرێت مام جه‌لال وه‌کو ثه‌مام الامان له شوێنێک دابنێیت، به‌ڵام نه‌یپارێزی؛ ده‌بێت بیپارێزیت. ئه‌یاد عه‌لاوی سه‌رۆکی حکومه‌تی کاتیی، دۆستی کورد بوو به‌ڵام له ماوه‌ی یه‌ک ساڵی سه‌رۆکایه‌تی حکومه‌ت، هیچی نه‌کرد. ئیبراهیم جه‌عفه‌ری هیچی بۆ کورد نه‌کرد، دواتریش نووری مالکی هاته سه‌ر ده‌سه‌ڵات به‌ڵام پابه‌ندی هیچکام له‌و رێکه‌وتنانه نه‌بوو که له‌گه‌ڵ مام جه‌لال کردبووی. ئه‌و له جیاتی پابه‌ندبوون به رێکه‌وتنه‌کان، هێزی دیجله‌ی پێکهێنا و ویستی هێرش بکاته سه‌ر ناوچه کوردییه‌کان. بوجه‌ی کوردستانی دابه‌زاند و ئه‌مه‌ش وایکرد ئێمه سه‌ربه‌خۆ نه‌وت بفرۆشین که ئه‌مه‌ش حیکایه‌تێکی دیکه‌ی هه‌یه. تا دواتر که جێگای خۆی دایه حه‌یده‌ر العه‌بادی.
· به هاتنه سه‌رکاری حه‌یده‌ر العه‌بادی، گۆڕانی چاوه‌ڕوانکراوی کورد له به‌غدا روویدا؟
- به‌ڕای من عه‌بادی و مالیکی جیاوازییان نییه، دوو رووی یه‌ک شتن، له حزبی ده‌عوه، عه‌بادی به‌رپرسی مالیکی بوو و مالیکی سه‌رۆکی حکومه‌ت بوو. هیچ جیاوازییه‌ک له هه‌ڵسوکه‌وتیاندا نییه. مالیکی، عه‌بادی یان جه‌عفه‌ری یه‌ک بیرۆکه په‌یره‌و ده‌که‌ن. به‌داخه‌وه بیرۆکه‌ی خۆویستی و حزبی له عێراق زاڵه، ئه‌وان له‌به‌ر یه‌ک ده‌نگ، مافی کورد له‌بیر ده‌که‌ن. من پێم وایه ئه‌گه‌ر چاوه‌ڕوانی گۆڕانین، نابێت ته‌نها بیر له گۆڕینی که‌سێک بکه‌ینه‌وه، به‌ڵکوو بیرۆکه‌ی زاڵ ده‌بێت بگۆڕدرێت. من جیاوازییه‌ک له نێوان ئه‌م دوو که‌سه‌دا نابینم چونکه عه‌بادی که‌سایه‌تییه‌کی کاریگه‌ر بوو له حزبی ده‌عوه و هه‌روه‌ها تیوریسییه‌نی ده‌عوه بوو، مه‌گه‌ر ده‌کرێت تیوریسییه‌نی حزبێک بێ هاوئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ حزب کارێک بکات؟
· کورده‌کان ریفراندۆم وه‌کوو ستراتیژی به‌کاردێنن یان ته‌کتیکه؟
- ستراتیژی، له‌وانه‌یه له پرۆسه‌ی جێبه‌جێ‌کردن و ئاکامدا له راپرسی وه‌کو ته‌کتیک سوود ببینن به‌ڵام به گشتیی راپرسی ستراتیژییه. بڕێک که‌س پێیان وایه ئێمه به‌دوای ئیمتیازگرتن له به‌‌غداین و ئه‌مه ته‌کتیکی ئێمه‌یه، به‌ڵام وانییه.
· باسی نه‌وتتان کرد. حکومه‌تی عێراق ده‌ڵێت نه‌وت بۆ حکومه‌تی ناوه‌ندییه.
- ئێمه له‌م بواره‌دا هیچ کێشه‌یه‌کمان نه‌بووه و نابێت. ده‌ستووری عێراق به رێکه‌وتن په‌سه‌ندکراو زۆربه‌ی بابه‌ته‌کان له‌وێ په‌سه‌ندکراوه. ئێمه یه‌که‌م شتێک که داوای ده‌که‌ین پابه‌ند بوونه به ده‌ستووری عێراق. ده‌ستووری عێراق به رێکه‌وتنی هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کان نوسراوه، سێ پرۆژه یاسای دیکه‌مان ئاماده کردووه که ده‌بوو له په‌رله‌مانی عێراق په‌سه‌ند بکرێت، یاسای نه‌وت، یاسای پێشمه‌رگه و یاسای رێکخستنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان هه‌رێم و به‌غدا. به‌ڵام له‌و کاته‌وه، ئه‌م پرۆژانه لای سه‌رۆکی په‌رله‌مانه‌و په‌سه‌ندیان نه‌کردووه. له ده‌ستووری عێڕاقدا، باسی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه، سیاسه‌تی دارایی و سیاسه‌تی به‌رگری هاوبه‌ش ئاماژه دراوه: واتا پێشمه‌رگه، نه‌وت و دارایی. له یاسای نه‌وتدا ئه‌م شتانه باسکراوه که ئێمه ئێستا ده‌یکه‌ین. ئه‌گه‌ڕ عێراق یاساکه‌ی له په‌رله‌مان په‌سه‌ند بکردایا، به چاودیری و کۆنترۆڵه‌وه ده‌کرا، به‌ڵام چونکه په‌سه‌ند نه‌کراوه، کۆنترۆڵ نه‌کرا.
· چ گروپێکن؟
- ناتوانم ناویان بێنم، ئه‌وان پێیان وایه ئه‌گه‌ر کورده‌کان له عێراق جیاببنه‌وه، له‌وانه‌یه حکومه‌تی ١٠٠٪ی شیعه له عێراق پێک بێت، ئه‌وان پێیان وایه کورد کاتێک جیاببێته‌وه، شکست دێنێت و ناچار ده‌بن به خواستی خۆیان بگه‌ڕێنه‌وه بۆ به‌غدا.
· ئه‌مه‌ش ده‌بێت له‌به‌رچاو بگرن.
- شکستی کورده‌کان و زاڵبوونی یه‌کجاره‌کی گروپێک له حکومه‌تی عێراق، خه‌ونه. چ بمانه‌وێت یان نه‌مانه‌وێت تا ئه‌م کاته ئهمریکا و وڵاتانی دیکه‌ی ناوچه‌که رازی به ئاماده‌بوونی ئێران له ساحه‌که‌دا نین، به‌ڵام به‌ڕای ئێمه ئه‌گه‌ر ئێران نه‌بوایا عێراقی ئێستا عێراقی داعشی ده‌بوو. بۆیه هاوپه‌یمانی کوردی یه‌کگرتوو له‌گه‌ڵ شیعه‌ی یه‌کگرتوو پێویسته و ئه‌مه بۆ ئێران و کوردی عێراق پێویسته.
· له کاتێکه‌وه که بابه‌تی نه‌وت هاتووه‌ته ناو بابه‌ته‌کانی هه‌رێمه‌وه، تا چ راده‌یه‌ک بیرۆکه‌ی سه‌ربه‌خۆخوازی گه‌شه‌ی کردووه؟
- ئه‌م فاکته‌رێکه که ده‌توانین یارمه‌تیمان بدات. کاتێک نه‌وتمان هه‌یه ئابووری مانای ده‌بێت بۆمان. سه‌رده‌مێک ده‌یانوت ناهێڵین که‌رکووک له‌گه‌ڵ کوردستان یه‌ک بگرێته‌وه، چونکه سه‌رچاوه‌ی نه‌وتی هه‌یه. ئێستا ئێمه ده‌ڵێین که‌رکووکیش بۆ ئێوه؛ ئه‌گه‌ر شه‌ره‌فی نه‌ته‌وه‌یی نه‌بوایا لێی خۆش ده‌بووین و له‌گه‌ڵ نه‌وتیش کێشه‌مان نییه، له کوردستان زۆر زیاتر له که‌رکووک نه‌وت هه‌یه.
· چاره‌نوسی ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان وه‌کو که‌رکووک و خانه‌قین له‌م راپرسییه‌دا به چ شێوه‌یه‌که؟
- هه‌موویان به یه‌ک چاو سه‌یر ده‌که‌ین.
· سه‌رۆک وه‌زیری عێراق بڕیاری ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکووکی بۆ به‌شداری له ریفراندۆم به "ناعاقڵانه" و "هه‌ڵه" ناوبردووه؟
- ئه‌گه‌ر راپرسی هه‌رێمی کوردستان یاسایی نه‌بێت، راپرسی که‌رکووک یاساییه، چونکه له ماده‌ی ١٤٠دا بۆ ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان، په‌سه‌ندکراوه که ده‌بێت راپرسی بکرێت تاوه‌کو دیاری بکرێت خه‌ڵکی ئه‌و ناوچانه ده‌یانه‌وێت به‌شێک له کوردستان بن یان سه‌ربه‌خۆ بن یان به‌شێک بن له به‌غدا؟ له‌وانه‌یه ئێستا بڵێن راپرسی یاسایی نییه و ده‌بێت دوولایه‌نه په‌سه‌ند بکرێت. له‌وانه‌یه ده‌بێت بڵێن جێبه‌جێ‌کردنی ده‌بێت به هاوکاری به‌غدا بێت؛ به‌ڵام وه‌ڵامی ئێمه ئه‌وه‌یه که ئێمه ئاماده‌ین به‌ڵام ئه‌وان (به‌غدا) نایه‌ن.
ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه و به‌رگری کورد نه‌بوایا، ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان که ئێستا له‌ژێر پشتیوانی پێشمه‌رگه‌دایه و به هێمنی ژیان تێده‌په‌ڕێنن له ده‌ستی داعشدا ده‌بوو. ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه نه‌بوایا داعش که‌رکووکی ده‌گرت.
· سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان وتوویه‌تی راپرسی و سه‌ربه‌خۆیی به جێگره‌وه‌ی باشتر له‌وانه‌یه دوابکه‌وێت. ئایا ئه‌م مه‌رج دانانه به‌و مانایه نییه که راپرسی ته‌کتیکه‌و ستراتیژ نییه؟
- دووپاتی ده‌که‌مه‌وه که ستراتیژه؛ به‌ڵام لێکدانه‌وه‌ی کورد له "جێگره‌وه‌ی باشتر" له‌گه‌ڵ لێکدانه‌وه‌ی غه‌یره کورده‌کان جیاوازی هه‌یه. غه‌یره کورده‌کان پێیوان وایه جێگره‌وه‌ی باشتر واتا قبووڵ‌کردنی شکست؛ به‌ڵام راپرسی هه‌نگاوی یه‌که‌مه بۆ گه‌یشتن به سه‌ربه‌خۆیی. ئه‌گه‌ر راپرسی دوابکه‌وێت به مانای له‌ناوچوونی هه‌تاهه‌تایی نییه، به‌و مانایه دێت که له‌وانه‌یه ئێستا بارودۆخی بۆ جێبه‌جێ‌کردنی گونجاو نه‌بێت، به‌ڵام له کاتی گونجاو و به چاودێری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بهڕێوه ده‌چێت.
· ئه‌گه‌ر کورده‌کانی ناوچه‌ی کوردستان بڵێن سه‌ربه‌خۆییان ناوێت، بارزانی چی ده‌کات؟
- "لکل حادث الحدیث"؛ هه‌ر رووداوێک، لێکدانه‌وه‌یکی هه‌یه. ده‌بێت پشتیوانی له کاریزمای سه‌رکردایه‌تی خۆی بکات.
· ئاغای بارزانی له وتووێژێکدا له‌گه‌ڵ "الشرق الاوسط" وتوویه‌تی ئه‌گه‌ر راپرسی سه‌ربه‌خۆیی ده‌نگ نه‌هێنێت، هیچ پۆستێک قبووڵ ناکات. ئایا ئه‌مه ئه‌باته سه‌ر؟
- کورد ده‌بێت له کاریزمای سه‌رکردایه‌تی خۆی پشتیوانی بکات.
· واتا بڕیاری سه‌رکردایه‌تی قبووڵ بکات؟
- واتا پشتیوانی بکات، واتا ئه‌گه‌ر سه‌رۆکی هه‌رێمی شتێکی په‌سه‌ند کرد، له کرده‌وه‌دا به ته‌نها نه‌مێنێته‌وه. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ریفراندۆمیش دوابکه‌وێت، ئه‌و به ته‌نها بڕیار نادات؛ به‌ڵکوو ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان راوێژ ده‌که‌ین. ده‌بێت خه‌ڵك و حزبه‌کان، پشتیوانی له سه‌رکردایه‌تی بکه‌ن و ئه‌گه‌ر دوارۆژ بڕیاریاندا، نابێت بڵێن کاک مه‌سعود ئێوه شکستتان هێنا؛ به‌ڵام به گشتیی رای جیاواز دێته ئاراوه که په‌یوه‌سته به کاتی خۆیه‌وه. داهاتوو ده‌نگی خه‌ڵک دیاری ده‌کات. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ده‌نگ نه‌هێنێت، دیسان له‌وانه‌یه خه‌ڵک به پشتیوانییه‌کی هه‌مه‌لایه‌نه بیانه‌وێت سه‌رکردایه‌تی بمێنێته‌وه یان دواتر که‌سێکی دیکه بۆ رابه‌ری هه‌رێمی کوردستان هه‌ڵبژێرن.
· له ئه‌گه‌ری به‌ڕێوه‌نه‌چوونی ریفراندۆم و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بابه‌تی سه‌ربه‌خۆیی، پلان یان به‌رنامه‌ی دواتری کورده‌کان چییه؟
- پرسیارێکی دژواره! به‌ڕای من به هه‌ر هۆکارێک ئاکامه‌ی نه‌رێنی بێت، ده‌بێت به‌رگری و خۆڕاگری کورد درێژه‌ی ببێت، له لایه‌کی دیکه‌وه بۆچی شکست؟
· کاتێک ئێوه ده‌پرسن بپچی شکست، وادیاره یان زۆر له سه‌رکه‌وتنی خۆتان دڵنیان یان پلانێکی دیکه‌تان نییه.
- هه‌موو پلانه‌کان ناتوانین باس بکه‌ین. مه‌گه‌ر ده‌کرێت سه‌رکردایه‌تی کورد به‌و هه‌موو ئه‌زموونه‌وه، پلانی دووه‌م و جێگره‌وه‌ی نه‌بێت. ئێمه ساڵانێکی زۆره خه‌بات ده‌که‌ین؛ رێکه‌وتنی جه‌زایر بۆ بزووتنه‌وه‌ی کورد شکستێک بوو، نه سه‌رکه‌وتن. ٣٤٠ هه‌زار کورد بوونه په‌نابه‌ر له ئێران، زیاتر له ٤٣ هه‌زار پێشمه‌رگه چه‌کیان دانا و هاتنه ئێران یان چوون بۆ ئه‌وروپا. سه‌رکردایه‌تی کورد به دڵنیاییه‌وه ده‌زانێت که له‌کوێ سه‌رده‌که‌وێت و له‌کوێ شکست دێنێت و ده‌زانێت له هه‌ر هه‌لومه‌رجێکدا چی بکات.
· ئایا ئه‌مه ئیدئۆلۆژییه‌که بۆ کوردستان؟
- به‌ڵێ ئیدئۆلۆژی و پلانی کاره؛ هه‌ر کوردێک که پشتیوانی له سه‌ربه‌خۆیی کوردستان نه‌کات، خیانه‌تی کردووه.
· ئه‌م وته به‌و مانایه که به‌ستێنی سه‌رکووتکردنی ده‌نگه دژه‌کان له هه‌رێمی کوردستان دروست ده‌بێت؟
- نا، بۆچی دژایه‌تی بکرێت؟
· هه‌ر پلانێک دژبه‌ری خۆی هه‌یه.
- به‌ڵێ، به‌ڵام له بابه‌ته نیشتمانییه‌کاندا نابێت جیاوازی ببێت. ده‌بێت ته‌کتیک و رێگای جیاوازمان ببێت.
· به‌ڵام وادیاره کوردستانی عێراق به‌ره‌و یه‌کده‌نگی و پێکدادان ده‌ڕوات...
- به هیچ شێوه‌یه‌ک! بۆچی ده‌بێت زه‌مینه‌ی کێشه دروست ببێت؟ کورد کاتێک سه‌ربه‌خۆیی بوێت پێویستی به ئامانج و سیاسه‌تێکی یه‌کگرتوو هه‌یه و له لایه‌کی دیکه‌وه بارودۆخێکی ئازاد و کراوه بۆ هاووڵاتیان ئاماده بێت. یه‌کده‌نگی مانای نییه.
· ئاغای ده‌باغ، ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نیشتمانیی عێراق رایگه‌یاندووه دژی بهڕێوهچوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراقه و ئه‌م راپرسیه بۆ سه‌ر ئاسایشی نیشتمانیی، یه‌کگرتویی و پاراستنی یه‌کپارچه‌یی عێراق مه‌ترسیداره، چه داهاتوویه‌ک بۆ کوردستانی عێراق ده‌بینن؟
- مه‌گه‌ر کورد ئه‌نفالی نه‌بینی؟ سه‌دام حسێن ١٨٦ هه‌زار کوردی زینده‌به‌چاڵ کرد، مه‌گه‌ر کورد هه‌ڕه‌شه‌ی سه‌دامی نه‌بینی؟ مه‌گه‌ر کورده‌کان کیمیاباران نه‌کران؟ دوای رێکه‌وتنی جه‌زایر، سه‌دام وتی ئه‌گه‌ر داره خورما له‌سه‌ر من سه‌وز بێت، دیسان بزووتنه‌وه‌ی کوردیش له عێراق سه‌رهه‌ڵده‌دات؛ ئه‌وه‌نده دڵنیا بوو! ئه‌و ٤هه‌زار و ٢٣٠ دێهاتی خاپوور کرد، ٢٤٥ هێزی جاشی کوردی پێکهێنا که پشتیوانییان له حکومه‌تی عێراق ده‌کرد. به‌ڵام ساڵێکی تێنه‌په‌ڕاند که کورد دیسان شۆڕشی ده‌ست پێکرد و گه‌یشتنه ئه‌نجامیش.
· پشتیوانانی ئه‌م پلانه کێن؟
- هیچکام له وڵاتانی ناوچه‌که پشتیوانی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان نین. ئێران پشتیوانی دانوستانی کوردستان له‌گه‌ڵ به‌غدایه و ده‌ڵێت خۆی گه‌ره‌نتی جێبه‌جێ‌كردنی رێکه‌وتنه‌کانی نێوان کوردستان و به‌غدا ده‌کات. راستییه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که له‌وانه‌یه تا ئێستاش عێراق به‌م هۆکارانه له بهرامبهر گوشاره‌کاندا وه‌ستابێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی که داهاتوو چی ده‌بێت دیار نییه و وه‌ڵامه‌که‌ی دژواره، ئێران هه‌میشه پشتیوانی ئێستا و رابردووی کوردستان بووه.
نازم ده‌باغ نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستانی عێراق له ئێران له وتووێژێکدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی "فرهیختگان" سه‌باره‌ت به بارودۆخی ئێستای بهڕێوهچوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی له کوردستانی عێراق ده‌ڵێت که ئه‌م ناوچه هێشتا سووره له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردنی راپرسی.
نازم ده‌باغ رایگه‌یاند: هه‌رێمی کوردستان به هۆی بارودۆخی سیاسی نه‌گونجاو، ده‌یه‌وێت هه‌رچی زووتر ببنه وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ، سه‌ره‌ڕای خواستێک که له ناوخۆی کوردستانی عێراق بۆ بهڕێوهچوونی راپرسی هه‌یه، ئیمکانی بهڕێوهچوونی نییه، له‌م بارودۆخه‌دا، بهرپرسانی هه‌رێم پێ له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرن که گه‌ره‌نتی نێوده‌وڵه‌تی وه‌ربگرن که جێگره‌وه‌یه‌کی باشتر بێت بۆ راپرسی. له راستیدا بهرپرسانی هه‌ریم ده‌یانه‌وێت که له پێناو ده‌ست‌هه‌ڵگرتن له به‌ڕێوه‌بردنی راپرسی، ئیمتیازێکی باشتر وه‌ربرگن.
نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستانی عێراق له وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌دا که ئایا ههلومهرجی بهڕێوهچوونی راپرسی دواکه‌وتووه یان نا، ده‌ڵێت: له هه‌رێمی کوردستان هیچ لایه‌نێکی سیاسی ده‌نگی ئه‌رێنی بۆ دواخستنی راپرسی نه‌داوه. سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم و لایه‌نه سیاسییه‌کان هێشتا سوورن له‌سه‌ر خواستی خۆیان، به‌ڵام هه‌روه‌ها که ئاماژه‌م پێدا ههلومهرجی بهڕێوهچوونی ئاماده نییه و دواتر بڕیار بۆ داهاتوو ده‌ده‌ین.
ده‌باغ له وڵامی پرسیارێکی دیکه‌دا سه‌باره‌ت به پشتیوانی ئیسراییل له هه‌رێمی کوردستانی عێراق و وه‌ڵامی بهرپرسانی هه‌رێمی کوردستان ده‌ڵێت: ئیسراییل به په‌سه‌ندکردنی بهڕێوهچوونی راپرسی هه‌رێمی کوردستان به‌دوای ئامانجه تایبه‌ته‌کانی خۆیه‌وه‌یه. به‌پرسانی هه‌رێمی کوردستانی عێراق پێیان وایه به بهڕێوهچوونی راپرسی، پێگه‌یه‌ک له نێوان وڵاتانی عه‌ره‌بی و ئیسلامی به‌ده‌ست دێنن.
نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستان لە ئێران سەبارەت بە بەیاننامەی ئەم دواییەی هەرێمی کوردستان لە کاردانەوە بە وتەکانی سەردار سەلامی وتی: زمانی بەیاننامەکە دۆستانەیە و هەرێمی کوردستان جەخت دەکاتە سەر بەردەوامیی پەیوەندی دۆستانەی لەگەڵ ئێران.
"نازم دەباغ" نوێنەری هەرێمی کوردستان لە ئێران لە دیمانەیەک لەگەڵ هەواڵنێری "مێهر" ئاماژەی دایە پاژەکانی ئەم بەیاننامەیە کە وەک کاردانەوەیەک بووە بە قسەکانی دوێنێ سەردار سەلامی.
بە گوێرەی ئەم راپۆرتە، نازم دەباغ لە وڵام بە پرسیارێک سەبارەت بە زمانی بەیاننامە بلاوکراوەکەی هەرێمی کوردستان، وتی: ئەم بەیاننامەیە زمانێکی دۆستانەی هەیە و توند نییە.
نوێنەری هەرێمی کوردستان لە تاران زیادی کرد: هەرێمی کوردستان لەم بەیاننامەیەدا داوای کردووە کە بەردەوامیی بدرێت بە پەیوەندییە دۆستانەکانی نێوان هەرێم و کۆماری ئیسلامی ئێران.
وتیشی: لەو بەیاننامەیەدا جەخت کراوە کە کێشەکانی نێوان هەرێم و ئێران دەبێ لە ڕێگای دانوستان و گفتوگۆوە چارەسەر بکرێت.
"نازم دەباغ" هەروەها وتی: هەرێمی کوردستان لەم بەیاننامەیەدا وێڕای بە ئیجابی وەسف کردنی کۆبوونەوە و گفتوگۆکانی نێوان هەرێمی کوردستان و وەفدەکانی ئێران، داوای کرد پەیوەندییەکان بەردەوام بێت وەک رابردوو.
ڕاشیگەیاند لەو بەیاننامەیەدا هاتووە کە هەرێمی کوردستان پێبەندە بە بەڵێنەکانی و ڕێگری دەکات لە هەر جۆرە کردەوەیەکی سەربازی دژی وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی ئێران کە لە خاکی ئەم هەرێمەوە بکرێت.
ئەوەشی وت کە هەرێمی کوردستان چاوەڕوانە کە زنجیرە کۆبوونەوەکانی نێوان هەرێم و بەرپرسانی ئێرانی بەردەوام بێت هاوشێوەی کۆبوونەوەکەی ڕۆژی پێنج شەمە.
"نازم دەباغ" ئەوەی ڕاگەیاند کە پەیوەندی نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لەوە تۆکمەیە کە بە وتەدان یان بە بەیاننامەیەک تێک بچێت.
نوێنەری هەرێمی کوردستان لە ئێران جەختیشی کردە سەر پێداگری هەرێم بۆ زەروورەتی جێبەجێ کردنی ڕێککەوتننامەکانی ڕابردوو لە نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان بە تەوەرەکانی چارەسەریی سیاسی قەیرانە دوو لایەنەکان، جێگیرکردنی پاوەجێی لە سنوورەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان و ڕێگری لە ئەنجام دانی ئۆپراسیۆنی سەربازی دژی ئێران لە خاکی هەرێمی کوردستانەوە.
محه‌مه‌د ئیبراهیم ته‌ره‌قی‌نیژاد: دوای رووخانی سه‌دام باس و خواسی سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی کوردستان له عێراق زیاتر له هه‌میشه په‌ره‌ی سه‌ندووه. ئه‌و کوردانه‌ی که تاوه‌کو پێشتر چکۆله‌ترین داواکارییان بۆ به‌ده‌ستهێنانی سه‌ره‌کیترین مافه‌کانیان رووبه‌رووی سه‌رکووتی توندی به‌عس ده‌بووه‌وه، ئێستا هه‌لیان دیوه‌ته‌وه که جارێکی دیکه بیر له سه‌ربه‌خۆیی بکه‌نه‌وه. له دوو ساڵی رابردووشدا باسی به‌کرده‌وه‌یی کردنی ئه‌م خه‌ونه‌یان زیاتر له هه‌میشه هاتووه‌ته ئاراوه‌و یه‌کێک له بهرپرسانی باڵای هه‌رێمی کوردستانی عێراق باس له روودانی ده‌کات. ره‌وتێک که ئه‌ڵبه‌ت دژواری زۆری هه‌یه و بێ‌شک دژکرده‌وه‌ی تاران، ئه‌نقه‌ره‌و به‌غدای لێده‌که‌وێته‌وه. سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری داخوازی هه‌رێمی کوردستانی عێراق له ئێران بۆ یارمه‌تیدان به سه‌ربه‌خۆیی وتووێژێکمان له‌گه‌ڵ "نازم ده‌باغ" نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستانی عێراق له تاران کردووه.
کورده‌کان له‌مێژه به‌دوای جیابوونه‌وه‌و سه‌ربه‌خۆییه‌وه‌ن به‌ڵام ئێستا مه‌سرور بارزانی، راوێژكاری ئاسایشی ئه‌نجومه‌نی هه‌رێمی كوردستان ده‌ڵێت کاتی جیابوونه‌وه‌ی دۆستانه له به‌غدا گه‌یشتووه‌و کوردستانی عێراق بیر له دروستکردنی وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ ده‌کاته‌وه. ئه‌مه له کاتێکدایه که کورده‌کان ته‌نانه‌ت له قه‌یرانی سیاسی دوو ساڵ پێش ئێستا و هێرشی داعش بۆ عێراق ئه‌م بابه‌ته‌یان به ئاشکرا باس نه‌کردبوو. هۆکاری چییه که کورده‌کان له بارودۆخی ئێستا باسی ئه‌م بابه‌ته بکه‌ن؟
ئاغای مه‌سرور بارزانی وه‌کو به‌رپرسێک له هه‌رێمی کوردستانی عێراق، رای تایبه‌تیی خۆی ده‌ربڕیوه‌و کێشه‌ش نییه به‌ڵام ئه‌م وتانه پێش هه‌ر شتێک رووبه‌رووی بارودۆخی ئێستای عێراق و حکومه‌تی ئه‌م وڵاته ده‌بێته‌وه. ئێمه ئێستا دڵنیا بووینه‌ته‌وه که که‌سانێک له به‌غدا و حکومه‌تی عێراقدا هه‌ن که ده‌یانه‌وێت کورده‌کان به‌ره‌و جیابوونه‌وه هان بده‌ن. ئه‌م وتانه له لایه‌ن ئاغای مه‌سرور بارزانییه‌وه کراوه به‌ڵام که‌سانێک له حزبی ده‌عوه‌ی عێراق هه‌ن که ده‌ڵێن کورده‌کان سه‌ربه‌خۆ بن و بڕۆن حکومه‌تی خۆیان دروست بکه‌ن. ئه‌وه‌ی که ئه‌وان به چ هۆکارێک کورده‌کان هان ده‌ده‌ن بۆ سه‌ربه‌خۆیی و جیابوونه‌وه ده‌بێت خۆیان باسی بکه‌ن. ئه‌گه‌ر چاو له پێکهاتنی حکومه‌تی عێراق دوای رووخانی سه‌دام و له‌ناوچوونی سیستمی به‌عسی بکه‌ن، ده‌بینن کورده‌کان له یه‌که‌م رۆژی دامه‌رزاندنی سیستمی نوێی عێراق، به‌دوای جیابوونه‌وه‌وه نه‌بوون. ئاغای تاڵه‌بانی رۆڵی گرنگی له یه‌کگرتوویی عێراقدا بووه و مه‌رجه‌عه ئایینییه‌کان و لایه‌نه عێراقییه‌کان به‌رده‌وام باسی رۆڵی ئه‌ویان کردووه‌و پشتیوانییان کردووه و جلال تاڵه‌بانی‌یان به سه‌نته‌ری یه‌کگرتوویی زانیوه، به‌ڵام کاتێک حه‌یده‌ر عه‌بادی بێ له‌به‌رچاوگرتنی رێککه‌وتنه‌کانی پێشوو و به شێوه‌ی یه‌کلایه‌نه ئاڵوگۆڕ له حکومه‌تدا ده‌کات و له‌م ئاڵوگۆڕانه‌دا پرس به کورد ناکات و کاندیدایه‌کی کورد بۆ پۆستێک داده‌نێت که لایه‌نه کوردییه‌کان له‌گه‌ڵی نین، ئه‌م بارودۆخه دێته ئاراوه. ئه‌م جۆره هه‌ڵسوکه‌وتانه پێشتر له لایه‌ن سه‌دام و سه‌رۆکه‌کانی دیکه‌ی عێراقه‌وه کرابوو که گوێیان به خواستی خه‌ڵك و حزبه‌کان نه‌ده‌دا. کاتێک ئه‌م بارودۆخه دێته ئاراوه، دوودڵ مه‌بن که کورده‌کان به‌رگری له خۆیان ده‌که‌ن و بڕیار بۆ خۆیان ده‌ده‌ن. چاو له بارودۆخی ئێستای عێراق بکه‌ن. په‌رله‌مانی عێراق له لایه‌ن که‌سانێکه‌وه داگیرده‌کرێت و سه‌رۆک وه‌زیران بێ راوێژکردن له‌گه‌ڵ حزبه‌کان و کورده‌کان و سه‌رۆک کۆمار، چه‌ند هه‌نگاوێک ده‌نێت و ئاڵوگۆر له حکومه‌ت ده‌کات که ته‌نانه‌ت شیعه‌کانیش لێی رازی نین. مانای ئه‌م کارانه، ئه‌وه‌یه که دیموکراسی له عێراق بوونی نییه. له‌م بارودۆخه‌دا مه‌سرور بارزانی ده‌ڵێت که ئه‌وان له به‌غدا ئێمه بۆ سه‌ربه‌خۆیی هان ده‌ده‌ن. به‌م پێیه و تا ئه‌م کاته، رابه‌رانی کورد بۆ سه‌ربه‌خۆیی له‌م کاته‌دا بڕیاریان نه‌داوه و ئێمه چاوه‌ڕوانی داهاتووی عێراقین و ده‌مانه‌وێت ببینین مافی کورد چی به‌سه‌ر دێت؟ ئه‌گه‌ر کورده‌کان له ئاڵوگۆڕه‌کانی داهاتوودا له مافه‌کانی خۆیان بێ‌به‌ش نه‌کرێن و بتوانن رۆڵیان هه‌بێت، بڕیار بۆ جیابوونه‌وه ناده‌ین. به‌ڵام به پله‌ی یه‌که‌م ده‌مانه‌وێت به‌رگری له ماف و به‌رژه‌وه‌ندی خۆمان بکه‌ین و دوای ئه‌وه، ده‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ حکومه‌تی عێراق.
جیابوونه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان تا چ راده‌یه‌ک له لایه‌ن ئهمریکا و روسیاوه پشتیوانی ده‌کرێت؟
چه‌ند خواستێک هه‌یه به‌ڵام ئێمه نابێت چاوه‌ڕوانی پشتیوانیی ئه‌وان بین. ئه‌وانه‌ی چاوه‌ڕوانی پشتیوانییان لێده‌که‌ین، هه‌مان که‌سانن که بارودۆخی ئێستایان دروست کردووه، ناوچه‌که‌یان دابه‌ش کردووه و به هۆی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیانه‌وه، په‌ره‌یان به بشێوی داوه و ئێستاش له ناوچه‌که‌دان. ئێمه وه‌کو کورد چاوه‌ڕوانین به پێی ده‌ستووری عێراق و به پێی رێککه‌وتنه‌کانی پێشوو، مافی کورده‌کان بپارێزرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م مافانه له‌به‌ر چاو نه‌گیرێن، نابێت چاوه‌ڕوانییه‌کیش له ئارادا بێت. به درێژایی مێژوو ئه‌م هێزانه‌ی ئێوه باستان کرد، هه‌مان هێزن که پێشتر پشتیوانییان له سه‌دام ده‌کرد، نه ته‌نها دژی خه‌ڵكی کورد به‌ڵكوو دژی ئێران و هێزه‌کانی دیکه‌ی ناوچه‌که. بارودۆخی ئێستای ناوچه‌که به هۆی سیاسه‌تی چ که‌سانێکه‌وه دروست بووه؟ ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت ناوچه‌که له‌م بارودۆخه‌ی ئێستای رزگاری بێت، هیچ رێگایه‌ک جگه له گه‌ڕانه‌وه بۆ خه‌ڵك و گوێدان به خواست و مافه‌کانی ئه‌وان بوونی نییه. من ئێستا چاوه‌ڕوانی ئه‌وه نیم یه‌کێک له‌و هێزانه‌ی ئێوه ناوتان هێنا، ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی دابین نه‌کرێت، پشتیوانی له کوردستان بکات.
له یه‌ک دوو ساڵی رابردوو که بهرپرسانی هه‌رێمی کوردستان له‌گه‌ڵ بهرپرسانی ئه‌مریکایی دیداریان کردووه ئه‌م بابه‌ته هاتووه‌ته ئاراوه؟ وڵامی ئهمریکا چی بووه؟
هه‌موو لایه‌ک مافی گه‌لی کوردیان قبووڵه، به‌ڵام پشتیوانی ناکه‌ن. تا ئێستاکه نه‌مانبیستووه که ئه‌مریکاییه‌کان و روسه‌کان پشتیوانی له کورد بکه‌ن و بڵێن جیاببنه‌وه. قسه کراوه به‌ڵام دانپێدانانێکیشمان وه‌رنه‌گرتووه. ئه‌ڵبه‌ت ئه‌وان وتوویانه مافی چاره‌نووس، مافی راسته‌قینه‌ی خۆتانه به‌ڵام ده‌بێت بارودۆخی گونجاوی بۆ ئاماده بکه‌ن. یه‌کێک له‌م مه‌رجانه، وه‌رگرتنی رای ئه‌رێنی دراوسێکانه. ئێمه سێ دراوسێی گرنگمان هه‌یه؛ ئێران، تورکیا و سوریا و لانیکه‌م ده‌بێت رای دووانیان ئه‌رێنی بێت. ئه‌گه‌ر ئه‌مان په‌سه‌ندی نه‌که‌ن، بارودۆخ بۆ جیابوونه‌وه گونجاو نییه و ئه‌مه‌ش دانوستانی ده‌وێت. ته‌نانه‌ت بۆ جیابوونه‌وه‌و سه‌ربه‌خۆیی پێویستمان به دانوستان له‌گه‌ڵ به‌غدا هه‌یه و ئه‌گه‌ر ئه‌وان قبووڵی نه‌که‌ن، به دژواری بهڕێوه ده‌چێت.
مه‌سرور بارزانیش وتوویه‌تی بۆ سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراق پێویستمان به دانوستانه له‌گه‌ڵ ئێران و عێراق، به‌ڕای ئێوه رای ئێران چی ده‌بێت؟
ئه‌وه‌ی ئێمه لێی دڵنیایین، ئه‌وه‌یه که ئێران پێداگری له یه‌کگرتوویی و دابه‌ش‌نه‌بوونی عێراق ده‌کات. تورکه‌کانیش هه‌روه‌ها، واتا جیابوونه‌وه‌ی ئێمه په‌سه‌ند ناکه‌ن به‌ڵام له به‌غدا راکان جیاوازه. که‌سانێک له به‌غدا هه‌ن که ئێمه بۆ جیابوونه‌وه هان ده‌ده‌ن. مه‌سرور بارزانی پێی وایه که ئێمه ده‌بێت بۆ جیابوونه‌وه له‌گه‌ڵ زلهێزه‌کان دانوستان بکه‌ین و رای ئه‌رێنی ئه‌وان وه‌رگرین، ئه‌گینا بێ هاوڕایی ئه‌وان وه‌رگرتنی سه‌ربه‌خۆیی سه‌خت و دژوار ده‌بێت.
دژکرده‌وه‌ی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عه‌ره‌بستان چییه؟ بڕێک که‌س ده‌ڵێن بهرپرسانی سعوودیه له پاڵپێوه‌نانی بهرپرسانی هه‌رێمی کوردستان رۆڵیان گێڕاوه. ئێوه قبووڵتانه؟
راشکاوانه ئه‌ڵێم که هیچکام له وڵاتانی ناوچه‌که چه عه‌ره‌ب، چ تورک و چ فارس، دان به‌م بابه‌ته‌دا نانێن. بڕێک لایه‌ن ئامانجیان تێکدانی هێمنی ناوچه‌که‌یه. له‌وانه‌یه عه‌ره‌بستان بیه‌وێت له عێراقدا، سوننه‌کان له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات بن و ئه‌مه‌ش به هۆی دژایه‌تی له‌گه‌ڵ کاریگه‌ری و گه‌شه‌ی شیعه و ئێراندایه. ئێمه ئاگامان له‌وه‌یه که نه‌که‌وینه ناو داوی قه‌یران و کێشه‌کانی ئێستای ناوچه‌که‌وه‌و ئاگامان له‌وه‌یه که زیاترین به‌رژه‌وه‌ندی به‌ده‌ست بێنین. ده‌بێت بڵێم ناچینه ناو هیچ رێککه‌وتنێکه‌وه دژی لایه‌نێک. عه‌ره‌بستان و قه‌ته‌ر تا ئه‌م ساته پشتیوانییان له سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێمی کوردستان نه‌کردووه و له‌گه‌ڵ تورکیا هاوده‌ستن بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی سوننه له ناوچه‌که‌دا.
ئاماده‌نه‌بوونی کورده‌کانی سوریا له دانوستانه‌کانی جنێڤ و سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراق تا چ راده‌یه‌ک ده‌توانێت ببێته هۆی ئه‌وه‌ی که کورده‌کانی سوریاش سه‌ربه‌خۆییان بوێت؟
بابه‌تێک که ئێستا هه‌یه ئه‌وه‌یه که زۆربه‌ی کورده‌کان ده‌یانه‌وێت جیاببنه‌وه و وڵاتێکی سه‌ربه‌خۆ و یه‌کگرتوو پێک بێنن، چ له تورکیا، چ له عێراق و چ له سوریا، تا ئێستا کورده‌کان پێیان باش بوو له چوارچێوه‌ی یاسای ئه‌و وڵاتانه‌دا که هه‌ن، مافه‌کانیان بپارێزرێت، به‌ڵام ئێستا مافی کورده‌کان ده‌پارێزرێت؟
ئه‌و هێزه سه‌ره‌کییه‌ی که له بهرامبهر داعش و تێرۆردا به‌رگری کرد و وه‌ستا، کورده‌کان بوون، پێشمه‌رگه‌کانی کورد له عێراق و سوریا زیانی گه‌وره‌یان به داعش گه‌یاند. کاتێک باس له داهاتووی سوریا ده‌که‌ین، بۆ نابێت کورده‌کان رۆڵیان ببێت؟ بۆ نابێت له دانوستانه‌کانی سوریا ببن؟ ده‌بێت کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی ئاگای له مه‌زڵوومییه‌تی کورده‌کان و ماف و خواسته‌کانیان بێت. ئایا له‌م بارودۆخه‌دا ماف و خواستی کورد له‌به‌رچاو ده‌گیردرێت؟ کاتێک شه‌ڕ دێته ئاراوه، کورد مه‌زڵوومه و کاتێک داعش هێرش ده‌کات، دیسان کورد مه‌زڵوومه. ئێستا بارودۆخه‌که گۆڕاوه‌و که‌س ناتوانێت رێگر بێت له باسکردنی خواسته‌کانمان. ئایا مافی خۆمان نییه خواسته‌کانمان باس بکه‌ین. ئه‌ڵبه‌ت ئێمه چاوه‌ڕوانین له چوارچێوه‌ی ده‌ستووردا مافه‌کانمان به‌ده‌ست بێنین و بیپارێزین به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م مافه له‌به‌رچاو نه‌گیردرێت، نابێت چاوه‌ڕوانیشمان ببێت.
به پێی و‌‌ستانی دانوستان له نێوان حکومه‌تی تورکیا و کورده‌کانی ئه‌و وڵاته و سه‌رکووتکردنیان، ئه‌م هه‌نگاوه‌ی ئێوه کورده‌کانی تورکیا هان نادات؟ له‌م بارودۆخه‌دا چۆن چاوه‌ڕوانن تورکیا سه‌ربه‌خۆیی کوردستان قبووڵ بکات؟
پرسیاری ئێمه له حکومه‌تی تورکیا ئه‌وه‌یه که ئه‌وان بۆ دان به مافی کورده‌کاندا نانێن؟ ئێستا ٣٠ ساڵه کورده‌کان بۆ به‌ده‌ست هێنانی مافه‌کانیان خه‌ریکی خه‌باتن و سه‌رکووت ده‌کرێن. ئاکامی ئه‌مه‌ش گه‌یشتووه‌ته ئه‌وه‌ی که ئاستی شه‌ڕی چه‌کداری له تورکیا گه‌یشتووه‌ته لوتکه‌و ئه‌و خواستانه له‌بیرنه‌چوون. ئه‌گه‌ر ئه‌م بارودۆخه‌ی له‌بیرکردنی مافی کورد به‌رده‌وام بێت، ناگه‌ینه چاره‌سه‌ر و هیچ کێشه‌یه‌ک چاره‌سه‌ر نابێت. ته‌نها رێگاچاره‌ی قه‌یرانه‌که ئه‌وه‌یه که مافی نه‌ته‌وه‌یی و مرۆیی کورده‌کان بپارێزرێت، کاتێک ئه‌م مافانه بپارێزرێت، مه‌گه‌ر کورده‌کان شێت بوون که له شه‌ڕدا بن؟
باسی دابه‌شبوونی وڵاتان تا چ راده‌یه‌ک ده‌توانێت بارودۆخی شه‌ڕی دژه تیرۆر و داعش له عێراق و سوریا ئاڵۆزتر بکات؟ به واتایه‌کی دیکه، دابه‌شبوونی وڵاتان، قه‌یرانی ناوچه‌که قووڵتر ناکات؟
ئێمه له ناوچه‌که‌دا چه‌ند ئه‌زموونێکمان هه‌یه. بڕێک که‌س پێیان وابوو به رووخانی سه‌دام و له‌ناوچوونی سیستمی به‌عس، هێمنی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناوچه‌که. هۆکاری داعش و تێرۆریسمی ئێستا چییه؟ داعش و تیرۆری ئێستا به هۆی حوکمرانی خراپی رابردووه و ئه‌گه‌ر ئه‌م شێوه حوکمرانییه به‌رده‌وام بێت، تێرۆر و شه‌ڕ و قه‌یران به‌رده‌وام ده‌بێت. ئێمه ئه‌گه‌ر یه‌کگرتوو بین به‌ڵام ئه‌م یه‌کگرتووییه راسته‌قینه نه‌بێت، کێشه‌کان درێژه‌یان ده‌بێت، گرنگ ئه‌وه‌یه که ئه‌م ئاڵۆزییه کۆتایی بێت و یه‌کگرتوویی راسته‌قینه بێته ئاراوه. رێگای راسته‌قینه گوێدانه به خواست و رای خه‌ڵک و پێدانی باشترین خزمه‌تگوزاری.
په‌یوه‌ندی ئێران و لایه‌نه کوردییه‌کان چۆنه؟
تا ئه‌م کاته، په‌یوه‌ندی ئێران و لایه‌نه کوردییه‌کان باشه، به‌ڵام ئێران ئێستا له‌سه‌ر دووڕێیانێکه، له عێراق، نزیکترین هاوپه‌یمانه‌کانی ئێران شیعه‌کانن به‌ڵام ئێستا له‌ناو ماڵی شیعه، کێشه‌ی زۆر هه‌یه. له عێراق له نێوان شیعه و سوننه کێشه زۆره، ئێمه چاوه‌ڕوانین ئێران زیاتر و چالاکتر له جاران کار بکات و به‌دوای یه‌کگرتوویی شیعه له‌گه‌ڵ کورد و شیعه و سوننه پێکه‌وه بێت تاوه‌کو بتوانین عێراقێکی نوێ پێکبێنین. پێویسته جارێکی دیکه بڵێم که په‌یوه‌ندی ئێران له‌گه‌ڵ لایه‌نه کوردی و عێراقییه‌کان، باش و ئه‌رێنییه.
باسکردن له سه‌ربه‌خۆیی له لایه‌ن به‌پرسانی هه‌رێمی کوردستانی عێراقه‌وه تا چ راده‌یه‌ک راست و تا چ راده‌یه‌ک نومایش‌کردنه بۆ وه‌رگرتنی ئیمتیازی زیاتر له حکومه‌تی به‌غدا؟
له سه‌دا سه‌د راسته. من ده‌ڵێم پێویست به راپرسی ناکات چونکه کوردێک نییه که دژی وڵاتی سه‌ربه‌خۆی کوردستان بێت و سه‌ربه‌خۆیی نه‌وێت. مه‌گه‌ر ده‌کرێت که‌سێک کورد بێت و له بهرامبهر ئه‌م خواسته‌دا بڵێت نا؟ به‌ڵام پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه که دروستکردنی وڵاتی کوردستان چ کات و به چ تێچوویه‌ک بکرێت؟
له هه‌واڵه‌كاندا هاتبوو که مه‌سعود بارزانی و به‌رهه‌م ساڵح ده‌یانه‌وێت سه‌فه‌ری تاران بکه‌ن. ئه‌م سه‌ردانه که‌یه‌و باسی کۆبوونه‌وه‌کان چییه؟
پلانی سه‌فه‌ر بۆ ئێران و دیدار له‌گه‌ڵ بهرپرسانی باڵای ئێرانی، پلانێکی نوێ نییه‌و هه‌میشه له بارودۆخی گونجاو، بهرپرسانی باڵا سه‌ردانی ئێران و کوردستانی عێراقیان کردووه و پێکه‌وه باسیان له بابه‌ته په‌یوه‌ندیداره‌کان کردووه.
ده‌مه‌وێت بڵێم هاتوچۆی لایه‌نه‌کان و راوێژکردن هه‌میشه بووه، به‌ڵام کاتی ئه‌م سه‌ردانه هێشتا دیاری نه‌کراوه.
له‌م سه‌فه‌ره‌دا، سه‌باره‌ت به سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراق له‌گه‌ڵ ئێران دانوستان ده‌کرێت؟
تا کاتێک، کاتی سه‌ردانه‌که دیاری نه‌کرێت، پلان و به‌رنامه‌که‌ی دیاری ناکرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌مه، کاتێک که ئه‌م سه‌فه‌ره بکرێت و پێویست به راپرسی و رێفراندۆم بێت، ده‌بێت له سه‌دا سه‌د له‌گه‌ڵ ئێران دانوستان بکرێت.
رۆژنامه‌ی ئیعتماد، لاپه‌ڕه‌ی دیپڵۆماسی، به‌شی وتووێژی رۆژ، دووشه‌مه ٢٠ی گوڵانی ١٣٩٥، ساڵی سێزده‌یه‌م، ژماره ٣٥٢٢، لاپه‌ڕه‌ی ١٠.
دوایین هەواڵ
- نازم دەباغ: ناردنی هێزی زەمینی بۆ سەر خاکی هەرێم دوا هەنگاوی ئێران دەبێت
- نازم دەباغ لەگەڵ سەفین دزەیى بەرپرسى پەیوەندییەکانى دەرەوەی هەرێمی کوردستان کۆبۆوه
- گفتوگۆی نازنم دەباغ لەگەڵ NRT ؛ هێزی سەربازی دەچێتە سنورەکان؟ ئێران دێتە سەر خەت، سەبارەت بە راگرتنی گەشتە ئاسمانییەکان
- دیمانەی ناظم دەباغ لەگەڵ کوردسات ؛ پەیڕەوی نوێی کاری سیاسی ئێران و سعودیە و کاریگەری لەسەر هەرێمی کوردستان و عێراق
- نوێنەرایهتی حکومهتى ههرێمى کوردستان به‌شداری له کۆنفڕانسی نێوده‌وڵه‌تی ههندیسهی نهزمی نوێی جیهانی کرد
- بەشداری نازم دەباغ لە بەرنامەی پانارۆمای کوردستات؛ بۆچوونی ئێران لەبارەی جیابونەوەی بودجەی پارێزگای سلێمانی چییە؟
- نازم دەباغ: دەبێت یەکێتی "باجی هەڵوێستە نەتەوەییەکانی" كهم بكاتهوه بۆ پاراستنی ئه‌زموونی هه‌رێمی كوردستان
- نازم دەباغ نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران لەبارەی مەترسی ستراتیژییەتی کاری نێودەوڵەتی بۆ هەرێم قسە دەکات
- نازم دەباغ: ئێران لە ڕێگەی عێراقەوە کاردەکات و وەکو نوێنەرایەتی هەرێم ئاگاداری پەیامەکان نین
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ خاتوو «مایرا کوپرز» جێگری نوێنەری «یونامی» لە ئێران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ بەرپرسی بەشی خۆرهەڵات و ناوەڕاستی عێراق لە وەزارەتی دەرەوەی ئێران کۆبۆوه
- نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران: ئێران پێیوایە لە بەغدا سیاسەت و پڕەنسیپێک بۆ رێگەگرتن لە چالاکییەکانی دژ بە ئەو هەیە
- نازم دەباغ: ئێران رێوشوێنەکانی عێراقی بۆ کۆنتڕۆڵکردنی سنوور پێباشە
- نازم دەباغ: ئامانجی سەردانەكەی سوودانی بۆ ئێران دوو خاڵە
- نازم دەباغ: "پێشبینی دوبارەبونەوەی ڕێککەوتنێک هاوشێوەی ئەوەی جەزائیر دەکەم لەسەر کەوڵی کورد"
- نازم دەباغ: دەبێت ڕێز لە یاسا و سەروەرییەکانی هەرێمی کوردستان و ئێران بگیردرێت
- نازم دەباغ: میوانانی هەرێمی کوردستان نابێت ببنە هۆی تێکدانی ئەمن و ئاسایشی خانەخێویان
- "نازم دەباغ" لە وتووێژی تایبەت لەگەڵ ئاژانسی ئیرنا:سەبارەت بە هێزە کوردییەکانی دژی ئێران بڕیاری جیدی دەگرین / بنکەکانیان دەبێت چۆڵ بکەن
- نازم دەباغ: پێشبینی دووبارە بوونەوەی ڕێککەوتنێک هاوشێوەی ئەوەی جەزائیر دەکەم لەسەر کەوڵی کورد
- نازم دەباغ : ئەگەر حیزبەکانی ئۆپۆزیسیۆن سنوور چۆڵ نەکەن، ئێران بیر لە بژارەی دیکە دەکاتەوە
- نازم دەباغ: ئێران نایەوێت سەدرییەکان لە پێکهاتەی حکومەتی داهاتوو دووربخرێنەوە
- «نازم ده‌باغ» و «سەلام عارف روشدی» له‌گه‌ڵ «سایمۆن شێرکلیف» باڵیۆزی به‌ریتانیا دیداریان کرد
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ شاندی زانکۆی پەیام نووری ئێران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له تاران له‌گه‌ڵ مامۆستا «عه‌لی باپیر» دیداریی کرد
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ خاتوو «مایرا کوپرز» جێگری نوێنەری «یونامی» لە تاران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ «لویس رومرو دیاس» کۆنسولی باڵیۆزخانەی ئیسپانیا لە تاران دیداریی کرد
- نازم دەباغ: ئێران له جموجۆڵدایه بۆ نێوەدگیری نێوان پارتی و یەکێتی
- نازم ده‌باغ: بایدن كۆبوونهوه سێ قۆڵییهكهی تارانی پێشخست
- نازم دەباغ: ئێران لایەنگیریی یەکێتی و پارتی ناکات
- نازم ده‌باغ له‌گه‌ڵ خاتوو "لیدال ساکس" باڵیۆزی ئۆستڕالیا لە ئێران دیداریی کرد