محهمهد ئیبراهیم تهرهقینیژاد: دوای رووخانی سهدام باس و خواسی سهربهخۆیی ههرێمی کوردستان له عێراق زیاتر له ههمیشه پهرهی سهندووه. ئهو کوردانهی که تاوهکو پێشتر چکۆلهترین داواکارییان بۆ بهدهستهێنانی سهرهکیترین مافهکانیان رووبهرووی سهرکووتی توندی بهعس دهبووهوه، ئێستا ههلیان دیوهتهوه که جارێکی دیکه بیر له سهربهخۆیی بکهنهوه. له دوو ساڵی رابردووشدا باسی بهکردهوهیی کردنی ئهم خهونهیان زیاتر له ههمیشه هاتووهته ئاراوهو یهکێک له بهرپرسانی باڵای ههرێمی کوردستانی عێراق باس له روودانی دهکات. رهوتێک که ئهڵبهت دژواری زۆری ههیه و بێشک دژکردهوهی تاران، ئهنقهرهو بهغدای لێدهکهوێتهوه. سهبارهت به ئهگهری داخوازی ههرێمی کوردستانی عێراق له ئێران بۆ یارمهتیدان به سهربهخۆیی وتووێژێکمان لهگهڵ "نازم دهباغ" نوێنهری ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران کردووه.
کوردهکان لهمێژه بهدوای جیابوونهوهو سهربهخۆییهوهن بهڵام ئێستا مهسرور بارزانی، راوێژكاری ئاسایشی ئهنجومهنی ههرێمی كوردستان دهڵێت کاتی جیابوونهوهی دۆستانه له بهغدا گهیشتووهو کوردستانی عێراق بیر له دروستکردنی وڵاتێکی سهربهخۆ دهکاتهوه. ئهمه له کاتێکدایه که کوردهکان تهنانهت له قهیرانی سیاسی دوو ساڵ پێش ئێستا و هێرشی داعش بۆ عێراق ئهم بابهتهیان به ئاشکرا باس نهکردبوو. هۆکاری چییه که کوردهکان له بارودۆخی ئێستا باسی ئهم بابهته بکهن؟
ئاغای مهسرور بارزانی وهکو بهرپرسێک له ههرێمی کوردستانی عێراق، رای تایبهتیی خۆی دهربڕیوهو کێشهش نییه بهڵام ئهم وتانه پێش ههر شتێک رووبهرووی بارودۆخی ئێستای عێراق و حکومهتی ئهم وڵاته دهبێتهوه. ئێمه ئێستا دڵنیا بووینهتهوه که کهسانێک له بهغدا و حکومهتی عێراقدا ههن که دهیانهوێت کوردهکان بهرهو جیابوونهوه هان بدهن. ئهم وتانه له لایهن ئاغای مهسرور بارزانییهوه کراوه بهڵام کهسانێک له حزبی دهعوهی عێراق ههن که دهڵێن کوردهکان سهربهخۆ بن و بڕۆن حکومهتی خۆیان دروست بکهن. ئهوهی که ئهوان به چ هۆکارێک کوردهکان هان دهدهن بۆ سهربهخۆیی و جیابوونهوه دهبێت خۆیان باسی بکهن. ئهگهر چاو له پێکهاتنی حکومهتی عێراق دوای رووخانی سهدام و لهناوچوونی سیستمی بهعسی بکهن، دهبینن کوردهکان له یهکهم رۆژی دامهرزاندنی سیستمی نوێی عێراق، بهدوای جیابوونهوهوه نهبوون. ئاغای تاڵهبانی رۆڵی گرنگی له یهکگرتوویی عێراقدا بووه و مهرجهعه ئایینییهکان و لایهنه عێراقییهکان بهردهوام باسی رۆڵی ئهویان کردووهو پشتیوانییان کردووه و جلال تاڵهبانییان به سهنتهری یهکگرتوویی زانیوه، بهڵام کاتێک حهیدهر عهبادی بێ لهبهرچاوگرتنی رێککهوتنهکانی پێشوو و به شێوهی یهکلایهنه ئاڵوگۆڕ له حکومهتدا دهکات و لهم ئاڵوگۆڕانهدا پرس به کورد ناکات و کاندیدایهکی کورد بۆ پۆستێک دادهنێت که لایهنه کوردییهکان لهگهڵی نین، ئهم بارودۆخه دێته ئاراوه. ئهم جۆره ههڵسوکهوتانه پێشتر له لایهن سهدام و سهرۆکهکانی دیکهی عێراقهوه کرابوو که گوێیان به خواستی خهڵك و حزبهکان نهدهدا. کاتێک ئهم بارودۆخه دێته ئاراوه، دوودڵ مهبن که کوردهکان بهرگری له خۆیان دهکهن و بڕیار بۆ خۆیان دهدهن. چاو له بارودۆخی ئێستای عێراق بکهن. پهرلهمانی عێراق له لایهن کهسانێکهوه داگیردهکرێت و سهرۆک وهزیران بێ راوێژکردن لهگهڵ حزبهکان و کوردهکان و سهرۆک کۆمار، چهند ههنگاوێک دهنێت و ئاڵوگۆر له حکومهت دهکات که تهنانهت شیعهکانیش لێی رازی نین. مانای ئهم کارانه، ئهوهیه که دیموکراسی له عێراق بوونی نییه. لهم بارودۆخهدا مهسرور بارزانی دهڵێت که ئهوان له بهغدا ئێمه بۆ سهربهخۆیی هان دهدهن. بهم پێیه و تا ئهم کاته، رابهرانی کورد بۆ سهربهخۆیی لهم کاتهدا بڕیاریان نهداوه و ئێمه چاوهڕوانی داهاتووی عێراقین و دهمانهوێت ببینین مافی کورد چی بهسهر دێت؟ ئهگهر کوردهکان له ئاڵوگۆڕهکانی داهاتوودا له مافهکانی خۆیان بێبهش نهکرێن و بتوانن رۆڵیان ههبێت، بڕیار بۆ جیابوونهوه نادهین. بهڵام به پلهی یهکهم دهمانهوێت بهرگری له ماف و بهرژهوهندی خۆمان بکهین و دوای ئهوه، دهگهڕێینهوه بۆ حکومهتی عێراق.
جیابوونهوهی ههرێمی کوردستان تا چ رادهیهک له لایهن ئهمریکا و روسیاوه پشتیوانی دهکرێت؟
چهند خواستێک ههیه بهڵام ئێمه نابێت چاوهڕوانی پشتیوانیی ئهوان بین. ئهوانهی چاوهڕوانی پشتیوانییان لێدهکهین، ههمان کهسانن که بارودۆخی ئێستایان دروست کردووه، ناوچهکهیان دابهش کردووه و به هۆی بهرژهوهندی خۆیانهوه، پهرهیان به بشێوی داوه و ئێستاش له ناوچهکهدان. ئێمه وهکو کورد چاوهڕوانین به پێی دهستووری عێراق و به پێی رێککهوتنهکانی پێشوو، مافی کوردهکان بپارێزرێت، بهڵام ئهگهر ئهم مافانه لهبهر چاو نهگیرێن، نابێت چاوهڕوانییهکیش له ئارادا بێت. به درێژایی مێژوو ئهم هێزانهی ئێوه باستان کرد، ههمان هێزن که پێشتر پشتیوانییان له سهدام دهکرد، نه تهنها دژی خهڵكی کورد بهڵكوو دژی ئێران و هێزهکانی دیکهی ناوچهکه. بارودۆخی ئێستای ناوچهکه به هۆی سیاسهتی چ کهسانێکهوه دروست بووه؟ ئهگهر بمانهوێت ناوچهکه لهم بارودۆخهی ئێستای رزگاری بێت، هیچ رێگایهک جگه له گهڕانهوه بۆ خهڵك و گوێدان به خواست و مافهکانی ئهوان بوونی نییه. من ئێستا چاوهڕوانی ئهوه نیم یهکێک لهو هێزانهی ئێوه ناوتان هێنا، ئهگهر بهرژهوهندییهکانی دابین نهکرێت، پشتیوانی له کوردستان بکات.
له یهک دوو ساڵی رابردوو که بهرپرسانی ههرێمی کوردستان لهگهڵ بهرپرسانی ئهمریکایی دیداریان کردووه ئهم بابهته هاتووهته ئاراوه؟ وڵامی ئهمریکا چی بووه؟
ههموو لایهک مافی گهلی کوردیان قبووڵه، بهڵام پشتیوانی ناکهن. تا ئێستاکه نهمانبیستووه که ئهمریکاییهکان و روسهکان پشتیوانی له کورد بکهن و بڵێن جیاببنهوه. قسه کراوه بهڵام دانپێدانانێکیشمان وهرنهگرتووه. ئهڵبهت ئهوان وتوویانه مافی چارهنووس، مافی راستهقینهی خۆتانه بهڵام دهبێت بارودۆخی گونجاوی بۆ ئاماده بکهن. یهکێک لهم مهرجانه، وهرگرتنی رای ئهرێنی دراوسێکانه. ئێمه سێ دراوسێی گرنگمان ههیه؛ ئێران، تورکیا و سوریا و لانیکهم دهبێت رای دووانیان ئهرێنی بێت. ئهگهر ئهمان پهسهندی نهکهن، بارودۆخ بۆ جیابوونهوه گونجاو نییه و ئهمهش دانوستانی دهوێت. تهنانهت بۆ جیابوونهوهو سهربهخۆیی پێویستمان به دانوستان لهگهڵ بهغدا ههیه و ئهگهر ئهوان قبووڵی نهکهن، به دژواری بهڕێوه دهچێت.
مهسرور بارزانیش وتوویهتی بۆ سهربهخۆیی کوردستانی عێراق پێویستمان به دانوستانه لهگهڵ ئێران و عێراق، بهڕای ئێوه رای ئێران چی دهبێت؟
ئهوهی ئێمه لێی دڵنیایین، ئهوهیه که ئێران پێداگری له یهکگرتوویی و دابهشنهبوونی عێراق دهکات. تورکهکانیش ههروهها، واتا جیابوونهوهی ئێمه پهسهند ناکهن بهڵام له بهغدا راکان جیاوازه. کهسانێک له بهغدا ههن که ئێمه بۆ جیابوونهوه هان دهدهن. مهسرور بارزانی پێی وایه که ئێمه دهبێت بۆ جیابوونهوه لهگهڵ زلهێزهکان دانوستان بکهین و رای ئهرێنی ئهوان وهرگرین، ئهگینا بێ هاوڕایی ئهوان وهرگرتنی سهربهخۆیی سهخت و دژوار دهبێت.
دژکردهوهی وهزارهتی دهرهوهی عهرهبستان چییه؟ بڕێک کهس دهڵێن بهرپرسانی سعوودیه له پاڵپێوهنانی بهرپرسانی ههرێمی کوردستان رۆڵیان گێڕاوه. ئێوه قبووڵتانه؟
راشکاوانه ئهڵێم که هیچکام له وڵاتانی ناوچهکه چه عهرهب، چ تورک و چ فارس، دان بهم بابهتهدا نانێن. بڕێک لایهن ئامانجیان تێکدانی هێمنی ناوچهکهیه. لهوانهیه عهرهبستان بیهوێت له عێراقدا، سوننهکان لهسهر دهسهڵات بن و ئهمهش به هۆی دژایهتی لهگهڵ کاریگهری و گهشهی شیعه و ئێراندایه. ئێمه ئاگامان لهوهیه که نهکهوینه ناو داوی قهیران و کێشهکانی ئێستای ناوچهکهوهو ئاگامان لهوهیه که زیاترین بهرژهوهندی بهدهست بێنین. دهبێت بڵێم ناچینه ناو هیچ رێککهوتنێکهوه دژی لایهنێک. عهرهبستان و قهتهر تا ئهم ساته پشتیوانییان له سهربهخۆیی ههرێمی کوردستان نهکردووه و لهگهڵ تورکیا هاودهستن بۆ بهرزکردنهوهی دهسهڵاتی سوننه له ناوچهکهدا.
ئامادهنهبوونی کوردهکانی سوریا له دانوستانهکانی جنێڤ و سهربهخۆیی کوردستانی عێراق تا چ رادهیهک دهتوانێت ببێته هۆی ئهوهی که کوردهکانی سوریاش سهربهخۆییان بوێت؟
بابهتێک که ئێستا ههیه ئهوهیه که زۆربهی کوردهکان دهیانهوێت جیاببنهوه و وڵاتێکی سهربهخۆ و یهکگرتوو پێک بێنن، چ له تورکیا، چ له عێراق و چ له سوریا، تا ئێستا کوردهکان پێیان باش بوو له چوارچێوهی یاسای ئهو وڵاتانهدا که ههن، مافهکانیان بپارێزرێت، بهڵام ئێستا مافی کوردهکان دهپارێزرێت؟
ئهو هێزه سهرهکییهی که له بهرامبهر داعش و تێرۆردا بهرگری کرد و وهستا، کوردهکان بوون، پێشمهرگهکانی کورد له عێراق و سوریا زیانی گهورهیان به داعش گهیاند. کاتێک باس له داهاتووی سوریا دهکهین، بۆ نابێت کوردهکان رۆڵیان ببێت؟ بۆ نابێت له دانوستانهکانی سوریا ببن؟ دهبێت کۆمهڵگای نێودهوڵهتی ئاگای له مهزڵوومییهتی کوردهکان و ماف و خواستهکانیان بێت. ئایا لهم بارودۆخهدا ماف و خواستی کورد لهبهرچاو دهگیردرێت؟ کاتێک شهڕ دێته ئاراوه، کورد مهزڵوومه و کاتێک داعش هێرش دهکات، دیسان کورد مهزڵوومه. ئێستا بارودۆخهکه گۆڕاوهو کهس ناتوانێت رێگر بێت له باسکردنی خواستهکانمان. ئایا مافی خۆمان نییه خواستهکانمان باس بکهین. ئهڵبهت ئێمه چاوهڕوانین له چوارچێوهی دهستووردا مافهکانمان بهدهست بێنین و بیپارێزین بهڵام ئهگهر ئهم مافه لهبهرچاو نهگیردرێت، نابێت چاوهڕوانیشمان ببێت.
به پێی وستانی دانوستان له نێوان حکومهتی تورکیا و کوردهکانی ئهو وڵاته و سهرکووتکردنیان، ئهم ههنگاوهی ئێوه کوردهکانی تورکیا هان نادات؟ لهم بارودۆخهدا چۆن چاوهڕوانن تورکیا سهربهخۆیی کوردستان قبووڵ بکات؟
پرسیاری ئێمه له حکومهتی تورکیا ئهوهیه که ئهوان بۆ دان به مافی کوردهکاندا نانێن؟ ئێستا ٣٠ ساڵه کوردهکان بۆ بهدهست هێنانی مافهکانیان خهریکی خهباتن و سهرکووت دهکرێن. ئاکامی ئهمهش گهیشتووهته ئهوهی که ئاستی شهڕی چهکداری له تورکیا گهیشتووهته لوتکهو ئهو خواستانه لهبیرنهچوون. ئهگهر ئهم بارودۆخهی لهبیرکردنی مافی کورد بهردهوام بێت، ناگهینه چارهسهر و هیچ کێشهیهک چارهسهر نابێت. تهنها رێگاچارهی قهیرانهکه ئهوهیه که مافی نهتهوهیی و مرۆیی کوردهکان بپارێزرێت، کاتێک ئهم مافانه بپارێزرێت، مهگهر کوردهکان شێت بوون که له شهڕدا بن؟
باسی دابهشبوونی وڵاتان تا چ رادهیهک دهتوانێت بارودۆخی شهڕی دژه تیرۆر و داعش له عێراق و سوریا ئاڵۆزتر بکات؟ به واتایهکی دیکه، دابهشبوونی وڵاتان، قهیرانی ناوچهکه قووڵتر ناکات؟
ئێمه له ناوچهکهدا چهند ئهزموونێکمان ههیه. بڕێک کهس پێیان وابوو به رووخانی سهدام و لهناوچوونی سیستمی بهعس، هێمنی دهگهڕێتهوه بۆ ناوچهکه. هۆکاری داعش و تێرۆریسمی ئێستا چییه؟ داعش و تیرۆری ئێستا به هۆی حوکمرانی خراپی رابردووه و ئهگهر ئهم شێوه حوکمرانییه بهردهوام بێت، تێرۆر و شهڕ و قهیران بهردهوام دهبێت. ئێمه ئهگهر یهکگرتوو بین بهڵام ئهم یهکگرتووییه راستهقینه نهبێت، کێشهکان درێژهیان دهبێت، گرنگ ئهوهیه که ئهم ئاڵۆزییه کۆتایی بێت و یهکگرتوویی راستهقینه بێته ئاراوه. رێگای راستهقینه گوێدانه به خواست و رای خهڵک و پێدانی باشترین خزمهتگوزاری.
پهیوهندی ئێران و لایهنه کوردییهکان چۆنه؟
تا ئهم کاته، پهیوهندی ئێران و لایهنه کوردییهکان باشه، بهڵام ئێران ئێستا لهسهر دووڕێیانێکه، له عێراق، نزیکترین هاوپهیمانهکانی ئێران شیعهکانن بهڵام ئێستا لهناو ماڵی شیعه، کێشهی زۆر ههیه. له عێراق له نێوان شیعه و سوننه کێشه زۆره، ئێمه چاوهڕوانین ئێران زیاتر و چالاکتر له جاران کار بکات و بهدوای یهکگرتوویی شیعه لهگهڵ کورد و شیعه و سوننه پێکهوه بێت تاوهکو بتوانین عێراقێکی نوێ پێکبێنین. پێویسته جارێکی دیکه بڵێم که پهیوهندی ئێران لهگهڵ لایهنه کوردی و عێراقییهکان، باش و ئهرێنییه.
باسکردن له سهربهخۆیی له لایهن بهپرسانی ههرێمی کوردستانی عێراقهوه تا چ رادهیهک راست و تا چ رادهیهک نومایشکردنه بۆ وهرگرتنی ئیمتیازی زیاتر له حکومهتی بهغدا؟
له سهدا سهد راسته. من دهڵێم پێویست به راپرسی ناکات چونکه کوردێک نییه که دژی وڵاتی سهربهخۆی کوردستان بێت و سهربهخۆیی نهوێت. مهگهر دهکرێت کهسێک کورد بێت و له بهرامبهر ئهم خواستهدا بڵێت نا؟ بهڵام پرسیارهکه ئهوهیه که دروستکردنی وڵاتی کوردستان چ کات و به چ تێچوویهک بکرێت؟
له ههواڵهكاندا هاتبوو که مهسعود بارزانی و بهرههم ساڵح دهیانهوێت سهفهری تاران بکهن. ئهم سهردانه کهیهو باسی کۆبوونهوهکان چییه؟
پلانی سهفهر بۆ ئێران و دیدار لهگهڵ بهرپرسانی باڵای ئێرانی، پلانێکی نوێ نییهو ههمیشه له بارودۆخی گونجاو، بهرپرسانی باڵا سهردانی ئێران و کوردستانی عێراقیان کردووه و پێکهوه باسیان له بابهته پهیوهندیدارهکان کردووه.
دهمهوێت بڵێم هاتوچۆی لایهنهکان و راوێژکردن ههمیشه بووه، بهڵام کاتی ئهم سهردانه هێشتا دیاری نهکراوه.
لهم سهفهرهدا، سهبارهت به سهربهخۆیی کوردستانی عێراق لهگهڵ ئێران دانوستان دهکرێت؟
تا کاتێک، کاتی سهردانهکه دیاری نهکرێت، پلان و بهرنامهکهی دیاری ناکرێت. سهرهڕای ئهمه، کاتێک که ئهم سهفهره بکرێت و پێویست به راپرسی و رێفراندۆم بێت، دهبێت له سهدا سهد لهگهڵ ئێران دانوستان بکرێت.
رۆژنامهی ئیعتماد، لاپهڕهی دیپڵۆماسی، بهشی وتووێژی رۆژ، دووشهمه ٢٠ی گوڵانی ١٣٩٥، ساڵی سێزدهیهم، ژماره ٣٥٢٢، لاپهڕهی ١٠.