هەواڵەکان (501)
هەواڵەکان
شارپرێس:
نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێم لەتاران رایگەیاند، قاسمی سلێمانی فەرماندەی سوپای قودسی ئێرانی كۆبوونەوەی دووقۆڵی‌‌و زۆر تایبەتی لەگەڵ مەسعود بارزانی كردووە پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم.
نازم دەباغ لەچاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ژمارەی ئەمڕۆ سێ شەممەی هەفتەنامەی ئاوێنە راشیگەیاندووە "لەكاتی دیاریكردنی وادەی ریفراندۆمەوە تا ئەو كاتەی ریفراندۆمەكە ئەنجامدرا، شاندی ئێران 70 تا 80 كۆبوونەوەیان لەگەڵ سەركردەی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان ئەنجامدا".
نوێنەرەكەی حكومەتی هەرێم لەتاران ئاشكراشیكردووە، كە خۆی پەیامێكی تایبەتی قاسمی سلێمانی بەنامەی فەرمی ناردووە بۆ مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بەتەلەفون‌و زارەكیش ناردوویەتی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان".
هەروەها رایگەیاندووە "قاسمی سلێمانی لەو پەیامەیدا پێیوتم بەسەركردایەتی سیاسی كوردستان بڵێت، كە ئامادەیی ئەوەین لەچوارچێوەی دەستوور‌و یەكپارچەیی عێراقدا بەرگری لەمافەكانی ئێوە بكەین‌و مادەی 140یش جێبەجێ‌بكەین".
قسەكانی دەباغ لەكاتێكدایە، كە مانگی رابردوو پرۆسەی ریفراندۆمی سەربەخۆیی بەرێوەچوو، كە ئەوە كاردانەوەی زۆری بەدواوە هات‌و بەو هۆیەشەوە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و ئێران تێكچوو.
دەباغ لەبارەی باشبوونەوەی پەیوەندییەكانی ئێران‌و هەرێمی كوردستان رایگەیاند "دڵنیام لەقۆناغی ئایندەدا ئێران هەوڵدەدات هاوپەیمانی كوردو شیعە بپارێزێت، كە ئێران دژی كورد نییە، بەڵكو دژی ئەو سیاسەتەیە پەیڕەو كرا".
بەوتەی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تارانی پایتەختی ئێران، قاسم سلێمانی وتویەتی لە چوارچێوەی دەستور‌و یەكپارچەیی خاكی عێراق بەرگریی لەمافەكانی كورد دەكات.
"نازم ده‌باغ" نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له تاران له چاوپێكه‌وتنێكدا كه له ژماره‌ی ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه‌ی رۆژنامه‌ی "ئاوێنه"دا بڵاوكراوه‌ته‌وه رایگه‌یاندووه، پێش ئه‌نجامدانی ریفراندۆم "قاسمی سلێمانی" كۆبوونه‌وه‌ی دوو قۆڵی و زۆر تایبه‌تی له‌گه‌ڵ "مه‌سعود بارزانی" كردووه.
ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردووه "له‌كاتی دیاریكردنی واده‌ی ریفراندۆمه‌وه تا ئه‌و كاته‌ی ریفراندۆمه‌كه له هه‌رێم ئه‌نجامدرا، شاندی ئێران 70 تا 80 كۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی لایه‌نه سیاسیه‌كانی كوردستان ئه‌نجامدا".
"نازم ده‌باغ" ئاشكراشی كردووه "خۆم په‌یامێكی تایبه‌تی قاسمی سلێمانیم به‌نامه‌ی ره‌سمی نارد بۆ مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیی نیشتمانی كوردستان و به ته‌له‌فون و زاره‌كیش ناردومه بۆ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، قاسمی سلێمانی له‌و په‌یامه‌یدا پێیوتم به سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان بڵێ كه ئاماده‌یی ئه‌وه‌ین له چوارچێوه‌ی ده‌ستور و یه‌كپارچه‌یی عێراقدا بهرگری له مافه‌كانی ئێوه بكه‌ین و مادده‌ی 140یش جێبه‌جێ بكه‌ین".
نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له تاران ئه‌وه‌شی خستووه‌ته‌ڕوو "دڵنیاشم له قۆناغی ئاینده‌دا ئێران هه‌وڵده‌دات هاوپه‌یمانی كورد و شیعه بپارێزێت، كه‌واته ئێران دژی كورد نییه، به‌ڵكو دژی ئه‌و سیاسه‌ته‌یه كه په‌یڕه‌و كرا".
وتووێژی رۆژنامه‌ی "ایران" له‌گه‌ڵ نازم ده‌باغ
وه‌ستان له‌سه‌ر ههڵوێستی پێداگری ئاکامه‌کانی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی ته‌مه‌نێکی کورتی بوو. ئێستا ههولێر له کاتێکدا به‌ره‌و دانوستان له‌گه‌ڵ بهغدا ده‌ڕوات که چه‌ندین مه‌رجی بۆدانراوه له‌وانه ده‌ست‌له‌کارکێشانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی له سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێمی کوردستان. ئهمه بارودۆخێکه که نازم عومه‌ر ده‌باغ نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستانی عێراق له تاران وا لێکیده‌داته‌وه که " که‌سانێک به راوێژی ههڵ ده‌یانویست سه‌رۆکایه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم به‌ره‌وه قه‌یران به‌رن". پێشمه‌رگه‌یه‌کی کورد که ئێستا دوای چه‌ندین ساڵ خه‌بات بۆ سه‌ربه‌خۆیی، بووه‌ته دیپلۆماتێکی واقیع‌بین، هاوکات هه‌م نوێنه‌ری حکومه‌تی هه‌رێم و هه‌م نوێنه‌ری یه‌کێتی نیشتمانییه له تاران. وتووێژه‌که‌ی ئێمه چه‌ند رۆژ دوای، دوایین دانوستانی سه‌ردار قاسم سلێمانی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ههولێر ئه‌نجامدرا و ده‌باغ تیایدا باس له دژایه‌تییه‌کانی ئێران بۆ راپرسی و گرنگی ناوبژیوانی ئێران بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان و دروستکردنه‌وه‌ی متمانه له نێوان بهغدا و هه‌ولێری کرد.
پێش به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی هه‌رێم، دژایه‌تییه‌کی روون له لایه‌ن ئێران و تورکیاوه کرا. لێکدانه‌وه‌ی ئێوه بۆ ئه‌م دژایه‌تییانه و جیاوازی سیاسه‌تی ئه‌م دوو وڵاته له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته چییه؟
ده‌بێت پرسیاره‌که‌تان راست بکه‌مه‌وه؛ ئێران، تورکیا و وڵاتانی دیکه جۆرێ له دژایه‌تییان دژی ئه‌م بابه‌ته راگه‌یاند. جگه له ئێران و تورکیا، وڵاتانی ئه‌وروپایی، ئه‌مریکا و روسیاش پێداگرییان له‌سه‌ر ئهمه ده‌کرد که راپرسی نه‌کرێت. به‌ڵام بڕێک وڵات له بنه‌ڕه‌ته‌وه دژی ئه‌م بابه‌ته بوون و بڕێکی دیکه خوازیاری دواکه‌وتنی بوون، به‌ڵام خاڵی هاوبه‌شی هه‌موویان پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی عێراق و گرنگیدان به ده‌ستووری عێڕاق بوو. ئه‌مه‌م پێشتر وتووه و دیسانیش ئه‌یڵێمه‌وه؛ به پێی ئه‌زموون و ناسینێک که هه‌مه کۆماری ئیسلامی ئێران روونتر و روراستتر بوو له‌چاو ئه‌وانی دیکه. ئێران له رۆژی یه‌که‌مه‌وه راشکاوانه رایگه‌یاند که دژی به‌ڕێوه‌چوونی راپرسییه و له هه‌مان کاتیشدا رایگه‌یاند ئاماده‌یه له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا بهرگری له مافه‌کانی خه‌ڵكی هه‌رێمی کوردستان و پاراستنی یه‌کگرتوویی عێراق بکات. ئێمه ئه‌م هه‌‌ڵوێسته‌مان له درێژه‌ی رۆڵ و پشتیوانی برایانه و دۆستانه‌دا هه‌ڵمانسه‌نگاند که ئێران له ساڵانی رابردوودا به‌رامبه‌ر به هه‌رێمی کوردستان نواندویه‌تی. پشتیوانی ئێران له کورده‌کانی عێراق له به‌رامبه‌ر رژێمی به‌عسی سه‌دام و هه‌روه‌ها له شه‌ڕ دژی داعش له‌بیر ناکه‌ین. بۆیه ههڵوێستی ئێران بۆ ئێمه جیاوازه له ههڵوێستی وڵاتانی دیکه.
من به روونی پرسیاره‌که‌م له‌سه‌ر ئێران و تورکیا بوو چونکه ئه‌م دووانه سنووری هاوبه‌شیان له‌گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستان ههیه و بۆیه ده‌یانتوانی کاریگه‌رتر بن. سه‌رۆک کۆماری تورکیا له هه‌ڵوێسته‌کانیدا هه‌وڵی ده‌دا باس له هاوکاری و هاوبیری ته‌واوی نێوان تاران و ئه‌نقه‌ره به‌رامبه‌ر به ههولێر و راپرسی بکات.، ئایا بهڕای ئێوه ههڵوێستی دوو وڵات وه‌ک یه‌ک بوو؟
له‌وانه‌یه ئه‌ردۆغان به هۆی به‌رژه‌وه‌ندی و رێکه‌وتنی درێژماوه‌ی ئابووری که له‌گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستان بووی، ههڵوێستی فه‌رمی خۆی رانه‌ده‌گه‌یاند. به‌ڵام من هه‌میشه ده‌موت له بڕێک بارودۆخدا که له‌وانه‌یه له داهاتوودا بێته ئاراوه، ههڵوێستی ئێران، تورکیا و عێراق وه‌ک یه‌کی لێدێت. به‌ڵام پرۆسه‌ی جێبهجێکردنی له تورکیا و ئێران جیاوازبوو. هه‌روه‌ها که بینیمان ئێران خاڵه سنوورییه‌کانی له‌گه‌ڵ هه‌رێم داخست به‌ڵام تورکیا واینه‌کرد. ئێمه به درێژایی مێژوو له‌گه‌ڵ ئێران هاوبه‌شی نه‌ژادی و فه‌رهه‌نگی زیاترمان بووه. ئێران چ پێش شۆڕشی ئیسلامی و چ دوای ئه‌و، هاوکار و پشتیوانی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی کورد بوو. له شه‌ڕی ئێران و عێراقدا، کیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه و دوای کۆڕه‌و، ئێران سنووره‌کانی خۆی به‌ڕووی ئێمه‌دا کرده‌وه، له هه‌موو ئه‌مانه‌دا ئێمه هاوکاری و پشتیوانی حکومه‌تی ئێرانمان بینیوه. ئه‌مانه نیشانی ده‌ده‌ن که به درێژایی ساڵانێکی زۆر په‌یوه‌ندییه‌کی نزیک له نێوان کورده‌کان و کۆماری ئیسلامی ئێراندا بووه. ئێران یه‌که‌م وڵاتێک بوو که دوای دامه‌زراندنی فیدراڵیسمی هه‌رێمی کوردستان، قونسولخانه‌ی خۆی له هه‌رێم به فه‌رمی کرده‌وه. هه‌روه‌ها له شه‌ڕی دژ به داعش‌دا، راوێژکاره سه‌ربازییه‌کانی ئێران بوون که له یه‌که‌م رۆژه‌کاندا هاتن به هانامانه‌وه. پشتیوانییه‌ک که بووه هۆی بهرگری له به‌رامبه‌ر داعش و ئازادکردنی ئه‌و ناوچانه‌ی له لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه داگیرکرابوون.
به‌داخه‌وه سیاسییه‌کانی کورد له بڕێک بارودۆخدا هه‌ستیان به گرنگی راوێژ و راسپارده‌کانی به‌رپرسانی ئێرانی سه‌باره‌ت به راپرسی و به تایبه‌ت دژایه‌تییان بۆ به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی له له‌رکوک نه‌کرد. گوێدان به‌و خاڵانه‌ی که روانگه‌یه‌کی خوالێخۆشبوو مام جه‌لالم وه‌بیر دێنێته‌وه که ده‌یوت: "بابهتی که‌رکوک وه‌کو نه‌شته‌رگه‌ری مێشکی مرۆڤه که ده‌بێت پزیشکه‌که ئاگاداربێت نه‌بێته هۆی ئیفلیج‌بوونی نه‌خۆشه‌که‌ی"، هه‌روایشی لێهات و له‌م رۆژانه‌دا بینیمان که وای لێهات بهغدا به پشتیوانی هه‌موو وڵاتان به تایبه‌ت پشتیوانی ئه‌مریکا ناوچه‌کانی ماده‌ی ١٤٠ که که‌رکوکیشی ده‌گرته‌وه گرته‌وه، که‌رکوک ناوه‌ندی ئابووری بوو که وادیار بوو حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان بۆ تێپه‌ڕبوون به قۆناغی سه‌ربه‌خۆییدا حسێبێکی تایبه‌تی بۆ سه‌رچاوه نه‌وتییه‌کانی ئه‌و ناوچه کردبووه‌وه.
له‌و بارودۆخه‌دا که ئه‌گه‌ری ئابڵۆقه له ئارادابوو، به‌رپرسانی هه‌رێم سه‌باره‌ت به به‌ڕێوه‌بردنی قه‌یرانی ئابووری چ پلانێکیان بوو؟
به دڵنیاییه‌وه سه‌رکردایه‌تی کورد ئه‌وه‌نده بیرمه‌ند بوون که بیر له‌م قه‌یران و کێشانه‌ی دوای راپرسی بکه‌نه‌وه. به‌ڵام بهڕای من ئه‌و راوێژانه‌ی که له‌م باره‌وه به کاک مه‌سعود درابوون، بڕێك جار هه‌ڵه بوون. ته‌نانه‌ت پێم وایه بڕێک که‌س به‌م راوێژانه هه‌‌ڵانه‌‌یانه‌وه ده‌یانویست سه‌رکردایه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم به‌ره‌و ئه‌م قه‌یرانه به‌رن. قه‌یرانێک که بیانووی دا به‌ده‌ست هاوپه‌یمانان و بهغدا و هه‌رێمیشی مه‌جبوورکرد له ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان وه‌کو که‌رکوک و دیاله و سه‌لاحه‌دین پاشه‌کشی بکات. له‌م بابه‌ته‌دا ده‌رکه‌وت که ئێمه نه‌مانتوانی پشتیوانی ئه‌و وڵاتانه وه‌ربگرین که به‌ڵێنی پشتیوانییان دابوو. له کاتێکدا که ئێران له رۆژی یه‌که‌مه‌وه رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر راپرسی بکهن، چاوه‌روانی هاوکاری و پشتیوانی ئێمه مه‌که‌ن.
له‌وانه‌یه جگه له‌م هه‌ڕه‌شانه، دانوستانیش کراوه که دوایینه‌که‌ی سه‌فه‌ری سه‌ردار قاسم سلێمانی بوو بۆ ههولێر. باسی ئه‌مه‌مان بۆ بکه، له چ ئاستێک و به چ سیاسه‌تێکدا به‌ڕێوه‌چوو؟
له‌وانه‌یه به مه‌سڵه‌حه‌تی نه‌زانم هه‌موو بابه‌ته‌کان باس که‌م. به‌ڵام ئه‌وه‌نده ده‌ڵێم که تاوه‌کوو دوایین کاته‌کانی پێش به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی دیداری زۆر کران. وه‌فدی کۆماری ئیسلامی ئێران تاوه‌کو رۆژی به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی نزیکه‌ی ٧٠ بۆ ٨٠ کۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ لایه‌نه جیاوازه‌کان به‌ڕێوه‌برد. .
واتا وه‌فدی دیپلۆماتیکی ئێران سه‌ردانی ره‌سمییان بۆ ههولێر بوو؟
نا، کۆبوونه‌وه‌ی وه‌فده ناوچه‌ییه‌کان به سه‌رۆکایه‌تی به‌ڕێز سلێمانی به‌ڕێوه‌چوو. به‌ڕێز سلێمانی هه‌روه‌ها چه‌ندین کۆبوونه‌وه‌ی تایبه‌تی و دووکه‌سی له‌گه‌ڵ کاک مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێم و نه‌چیرڤان بارزانی سه‌رۆک وه‌زیرانی هه‌رێم و هه‌روه‌ها سه‌رکرده‌ی لایه‌نه‌کانی دیکه وه‌کو گۆڕان به‌ڕێوه‌برد. له هه‌موو کۆبوونه‌وه‌کاندا پێداگری لایه‌نه ئێرانی له‌سه‌ر ئه‌وه بوو که "ئێوه ئهمه مه‌که‌ن چون ئاگادارین که دواتر دژی ئێوه (هه‌رێمی کوردستان) یه‌ک ده‌گرن"، و "ئێمه ده‌مانه‌وێت وه‌کو کۆماری ئیسلامی ئێران ده‌ستکه‌وته‌کانی کورده‌کانی عێراق له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عیراقدا بپارێزرێت". ته‌نانه‌ت من بۆخۆم له‌مانه‌دا ئاگادارم. له یه‌کێک له په‌یامه‌کاندا که به من درا خودی سه‌ردار سلێمانی وتیان ئێمه ئاماده‌ین له چوارچێوه‌ی ده‌ستوری عێراق و یه‌کگرتوویی عێراقدا پشتیوانی له مافه‌کانتان بکه‌ێن تاوه‌کو بگات به ماده‌ی ١٤٠. ئهمه په‌یامێکی روون بوو. به‌ڵام بابهتی دیکه روویدا که ئاکامه‌که‌ی بووه ئه‌وه‌ی که ئێستا ئێمه ده‌مانه‌وێت شه‌ڕ بوه‌ستێت وهه‌روه‌ها که بینیمان حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان وڵامی داخوازییه‌کانی عه‌بادی داوه‌ته‌وه‌و ئاماده‌بوونی خۆی بۆ دانوستان ده‌ربڕیوه. بۆ خۆم هیواداربووم که سه‌رکردایه‌تی سیاسی کوردستان ئه‌م هه‌ڵه‌ی نه‌کردبا؛ ئێستا که کراوه دیسان پێمان خۆشه که کورده‌کان هه‌میشه خوازیاری ئاشتی بوون و ئێستاش پێداگرییان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه که به رێگای دانوستاندا بگه‌ینه ئه‌نجام و کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکرێن و خه‌ڵکی کورد زیان نه‌بینن.
به‌م باسانه‌وه ده‌توانین بزانین که له دوایی سه‌ردانی سه‌ردار سلێمانی بۆ ههولێر چ باس و خواسێک کراوه. به‌ڵام پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه که تایبه‌تمه‌‌ندی ئه‌و چی بووه که وه‌کو فه‌رمانده‌یه‌کی باڵای سه‌ربازی ئه‌م رۆڵه دیپلۆماتیکه‌ی گێڕاوه‌و له لایه‌ن به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستانیشه‌وه قبووڵ کراوه؟
من بۆخۆم رێزی تایبه‌تم بۆ سه‌ردار سلێمانی ههیه و سه‌باره‌ت به بابه‌ته‌کانی هه‌رێمی کوردستان له رابردووه‌وه تا ئێستا به‌رده‌وام په‌یوه‌ندیم بووه له‌گه‌ڵیت و له که‌سایه‌تی ئه‌ودا ته‌نها به‌شی سه‌ربازی نابینم. دیپلۆماسی له بیر و که‌سایه‌تی ئه‌ودا ههیه. ئه‌و له رابردووه‌وه له‌گه‌ڵ لایه‌نه کوردییه‌کان په‌یوه‌ندی بووه. ساڵی ١٩٩١ که راپه‌ڕین کرا من نوێنه‌ری مام جه‌لال بووم له ئێران و له‌گه‌ڵ وه‌فدێک سه‌ردانمان کرد. ده‌مزانی که ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌کی زۆر زۆر نزیکی له‌گه‌ڵ مام جه‌لال ههیه، ئه‌ڵبه‌ت له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانی دیکه‌ی کوردیش له‌وانه کاک مه‌سعود و نه‌چیرڤان بارزانی په‌یوه‌ندی هه‌بوو. .
نه وه‌کو که‌سایه‌تییه‌کی سه‌ربازی به‌ڵكوو وه‌کو راوێژکارێکی سیاسی له بواری رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست رۆلێکی باشی له په‌یوه‌ندی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و ناوچه‌که‌و چاره‌سه‌کردنی بابه‌ته سیاسی و سه‌ربازییه‌کان گێڕاوه. متمانه به‌وان ئه‌وه‌نده‌یه که ده‌توانێت کاریگه‌ر بێت. بهڕای من بڕوابه‌خۆبوون و تواناکانی سه‌ردار سلێمانی ده‌یتوانی وابکات که کێشه‌کان له هه‌رێمی کوردستان دوورکه‌ونه‌وه به‌ڵام به‌داخه‌وه سوود له تواناکانی نه‌‌بینرا.
.
باس و خواسی زۆر له‌سه‌ر رۆڵی ئه‌مریکا و ئیسراییل به مه‌به‌ستی هاندانی به‌رپرسانی هه‌رێم بۆ به‌ڕێوه‌بردنی راپرسی کراوه. که به بینینی ئاڵای ئیسراییل له‌ده‌ست که‌سانێک له خه‌ڵكی هه‌رێم به‌هێز بووه‌وه، راستییه‌که‌ی چی بوو؟
سه‌باره‌ت به ئیسراییل پێشتر رای خۆمم وتووه، ئیسراییل به‌رژه‌وه‌ندی خۆی له ناوچه‌که‌دا و له هه‌رێمیش ههیه. زۆربه‌ی کورده‌کان مه‌ترسی پشتیوانیکردنی ئیسراییل له راپرسیمان هه‌ست پێده‌کرد، چونکه ده‌مانزانی هه‌رچه‌ند وڵاتانێک وه‌کو میسر، ئۆرده‌ن یان قه‌ته‌ر له ئیسراییل باڵیۆزخانه‌یان ههیه به‌ڵام پشتیوانییه‌کی وه‌ها ده‌بێته هۆی دروستبوونی کێشه له نێوان عه‌ره‌به‌کان و موسڵمانان له‌گه‌ڵ کورده‌کان. به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئهمه بڕێک راوێژکاری سه‌رکردایه‌تی کورد به ههڵ پێیان وابوو که ده‌کرێت ئیسراییل پشتیوانی له سه‌ربه‌خۆیی کوردستان بکات. هه‌رچه‌نده هه‌ڵوێسته دژه‌کانی نتانیاهۆ سه‌باره‌ت به راپرسی، هه‌ڵه‌ی ئه‌و لێکدانه‌وه‌ی نیشاندا. به وته‌ی مام جه‌لال له‌وانه‌یه بکرێت ده‌ست بخه‌ینه ناو مێژووه‌وه و بیگۆڕین، به‌ڵام بۆ جوگرافیا ئهمه مومکین نییه. جوگرافیای هه‌رێمی کوردستان له نێوان ئێران، تورکیا، عێراق و سوریا گیراوه، بۆ پێکهێنانی حکومه‌تی کوردی لانیکه‌م پشتیوانی دووان له‌مانه پێویسته ئه‌گینا رێگای هه‌ناسه‌مان داده‌خرێت، که داخرا، ئاسمان داخرا، خاڵه سنوورییه‌کان داخرا، عێراقیش هێرشی کرد. من له رابردووشه‌وه پێم وابوو که شه‌ڕی ئێمه له‌گه‌ڵ حکومه‌تی نوێی عێراق دژوارتر ده‌بێت له شه‌ڕمان له‌گه‌ڵ به‌عس، چونکه بیرۆکه‌ی قه‌ومی لای به‌شێک له سه‌رکردایه‌تی عێراق بوونی ههیه و پێداگری کورده‌کان له‌سه‌ر سه‌ربه‌خۆیی وه‌ڵامێک بۆ ئه‌م بیرۆکه‌یه بوو. ئه‌گه‌ر حکومه‌تی بهغدا زیاتر گرنگی به جێبهجێکردنی ده‌ستوور و رێککه‌وتنه‌کانی نێوان ههولێر و بهغدا بدایا، له‌وانه بوو به‌م زووانه راپرسی نه‌کرێت. بۆیه پێموایه ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت سه‌ربه‌خۆ بین ده‌بێت سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ بهغدا دانوستان بکه‌ین. ناتوانین به دانوستان له‌گه‌ڵ تاران یان دیمه‌شق یان ئه‌نقه‌ره به‌مه بگه‌ین. بۆیه رێگای سه‌ره‌کی ئه‌وه‌یه که له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا بتوانین کێشه‌کانمان چاره‌سه‌ر بکه‌ین تاوه‌کو یه‌کپارچه‌یی خاکی عێڕاق بپارێزرێت. به‌ڵام ئهمه تاکلایه‌نه ناکرێت.
له په‌رله‌مانی عێراقدا ره‌خنه‌ی زۆر له به‌ڕێز فوئاد مه‌عسوم سه‌رۆک کۆماری کوردی عێراق گیرا که بۆچی پێشی به راپرسی نه‌گرتووه. ئه‌و تا چ راده‌یه‌ک ئه‌مه‌ی پێده‌کرا؟
من ساڵانێکی زۆر له‌گه‌ڵ دکتور فوئاد مه‌عسوم هاوخه‌بات بووم. به‌ڵام ده‌بێت بڵێم ئه‌و خاوه‌ن جێگه‌و کاریگه‌ری مام جه‌لال نییه. جگه له‌وه پێگه‌ی سه‌رۆک کۆماری کورد بهنده به پشتیوانی ئه‌و لایه‌نه کوردییانه‌وه که له هه‌رێم پشتیوانی لێ ده‌که‌ن، که به‌داخه‌وه له سه‌رده‌می سه‌رۆکایه‌تی دکتور فوئاد ئهمه گۆڕا. ئه‌و توانایه‌و کاریگه‌رییه‌ی که مام جه‌لال نه ته‌نها له کوردستان، به‌ڵکوو له هه‌موو عێراق بووی نه‌ماوه. فوئاد مه‌عسوم پیاوێکی خه‌باتگێڕ، سیاسی، و هێمن و کارامه‌یه به‌ڵام بارودۆخه‌که گۆڕاوه و تواناکانی سنووردار کراوه. ئه‌و هه‌وڵی خۆیدا. ته‌نانه‌ت هات بۆ ههولێر و کۆبوونه‌وه‌ی کرد. به‌ڵام له بهغدا که‌س چاوه‌روانی ئه‌وی نه‌ده‌کرد. بۆیه کاتێک گه‌یشته‌وه پایته‌خت، سوپا هاتبوونه که‌رکوک.
.
آیا همه اقوام و گروه‌ها در کردستان عراق با خواستی که دولت آقای بارزانی پیگیری می‌کرد همداستان و هم رأی بودند؟ به نظر می‌رسید که همه پرسی بیش از هرچیز خواست شخصی بارزانی بود تا یک اجماع جمعی
ئایا هه‌موو لایه‌نه‌کانی کوردستانی عێراق له‌گه‌ڵ ئه‌و خواسته‌ی کاک مه‌سعود هاوڕا بوون؟ وادیاربوو که راپرسی زیاتر خواستێکی تاکه‌که‌سی کاک مه‌سعود بوو یاوه‌کو خواستێکی به‌کۆمه‌ڵ
راسته که ئه‌م پرسه له لایه‌ن کاک مه‌سعوده‌وه رابه‌ری ده‌کرا به‌ڵام له کۆبوونه‌وه‌کاندا وێڕای هه‌موو جیاوازییه‌کان، بڕیاردرا که راپرسی له ٢٥/٩ بکرێت. زۆرینه له‌سه‌ر ئهمه کۆک بوون، جگه له دوو لایه‌نی سیاسی. واتا گۆڕان و کۆمه‌ڵی ئیسلامی که ئه‌وانیش دژی راپرسی و سه‌ربه‌خۆیی نه‌بوون به‌ڵام دژی ره‌وت و شێوه‌ی کاره‌که بوون. ده‌یانوت بۆچی ئه‌م کاته؟ بۆ به په‌له و بۆچی له په‌رله‌مان په‌سه‌ند نه‌کراوه؟ بۆیه له رۆژی به‌ڕێوه‌چوونی راپرسیدا وتم هه‌ر کوردێک ده‌نگی پێ نه‌دات خیانه‌تی کردووه. ئهمه بۆ ئه‌وه بوو که من کوردم، زیاتر له ٥٠ ساڵ خه‌باتێکم کردووه بۆ گه‌یشنتن به‌م یامانجه که ده‌وڵه‌تی کوردیمان ببێت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر له من بپرسن ده‌ڵێم بوردۆخه‌که بۆ پێکهێنانی ئهمه به وته‌ی مام جه‌لال خه‌ونێکی شاعیرانه‌یه. من ئه‌م خه‌ونه‌م خۆش ده‌وێت به‌ڵام ناتوانم جێبه‌جێی بکه‌م به‌ڵکوو ده‌توانم به‌ڕێوه‌به‌رییه‌ک له هه‌رێمم ببێت که خه‌ڵک هه‌ست به ئه‌من و ئاسایش بکهن. قسه‌ی من ئه‌وه‌یه که له‌م کاره‌ی کاک مه‌سعوود هه‌موو لایه‌نه‌کان جگه له‌و دووانه به‌رپرسیارن. به‌ڵام نزیکه‌ی ١٦ لایه‌ن له یه‌کێتی و پارتی و سۆشیالیست و ... هه‌موو پشتیوانییان ده‌کرد. به‌ڵام گۆڕان و کۆمه‌ڵی ئیسلامی ده‌یانوت ده‌بێت ئاماده‌کارییه‌کانی ئه‌م راپرسییه به یه‌کگرتوویی هه‌موو لایه‌نه‌کان، یه‌کگرتوویی هێزی پێسمه‌رگه، یه‌کگرتوویی هێزه‌کانی پۆلیس، دابین‌کردنی ئابووری دڵنیاکه‌ره‌وه و پلان بۆ ژیانی خه‌ڵك بکرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه سه‌رۆکی گۆڕان له رۆژی راپرسیدا ده‌نگی خۆی به‌رزکرده‌وه‌و وتی ده‌نگی من بۆ سه‌ربه‌خۆییه به‌ڵام لایه‌نگرانمان ئازادن چی بڕیار ده‌ده‌ن. مامۆستا عه‌لی باپیر و دکتور به‌رهه‌م ساڵح‌یش هه‌مان قسه‌یان کرد. من کوردم، ساڵانێکی زۆر خه‌باتم کردووه مه‌گه‌ر ده‌توانم بڵێم نا؟ به‌ڵام که‌سانی ژیر و بیرمه‌ند ده‌پرسن چۆن؟ و حکومه‌تێک که دروست ده‌بێ ئاسایشم زیاتر ده‌کات یان کێشه‌کانم قووڵتر ده‌کاته‌وه؟ سه‌رکردایه‌تی وڵاتێک ده‌بێت کێشه‌کانی داهاتوو ببینێت. بهڕای من به‌داخه‌وه ده‌بێت هه‌مو ئه‌و لایه‌نانه‌ی پشتیوانی بارزانییان کرد ده‌بێت سزا بدرێن، چ یه‌کێتی چ پارتی. ئه‌مه‌ش به مانای ئه‌وه نییه که کاریزمای سه‌رکرده‌کانمان له‌ناو به‌رین، به‌ڵام ده‌بێت وانه له هه‌ڵه‌کانمان وه‌ربگرین و درێژه‌ی پێ نه‌ده‌ین. بۆخۆم چاوه‌ڕوانی ئه‌وه ده‌که‌م که به‌ره‌و حکومه‌تێکی دیموکراتی هه‌نگاو بنێین.
که‌واته بهڕای ئێوه، به پێچه‌وانه‌ی دروشمه‌کان، دیموکراسی له هه‌رێم تووشی قه‌یران بووه؟
قه‌یرانێکی گه‌روه‌یه. چونکه ئه‌گه‌ر دیموکراسی به مانا راسته‌قینه‌که‌ی ببوایا، چه‌ند که‌سێک زاڵ نه‌ده‌بوون، خه‌ڵک بێ تاوانن. کاتێک به خه‌ڵك ده‌ڵێی من حکومه‌تی سه‌ربه‌خۆ پێک ده‌هێنم ئه‌وان پێیان وایه شه‌ر کۆتایی هاتووه و ئازادی دێت، به‌ڵام وانییه. پێکهێنانی حکومه‌ت بێ ره‌زامه‌ندی نێوده‌وڵه‌تی ئازادی و ئاسایش و خوشگوزه‌رانی لێ ناکه‌وێته‌وه. به‌غداش ده‌بێت بزانێت ئه‌گه‌ر مافی خه‌ڵک دابین نه‌کرێت، خه‌بات به‌رده‌وام ده‌بێت. کورده‌کان به درێژایی مێژوو هه‌وڵی زۆریان داوه و شکستیان خواردووه، به‌ڵام دیسان هه‌ڵساونه‌ته‌وه. بابه‌ته‌که ته‌نها ئامانجی کوردی نییه، بابه‌ته‌که مافی هاووڵاتیبوونه بۆ کورده‌کان له عێراقدا. جلوبه‌رگ و زمانی خۆیان ببێت و به هۆی نه‌ته‌وه‌و ئایینه‌وه دوور نه‌خرێنه‌وه، هه‌روه‌ها که به‌ڕێز زه‌نگه‌نه وه‌کو کوردێکی ئێرانی به هۆی تواناکانییه‌وه بووه‌ته وه‌زیر، بابهتی من جوگرافیا نییه، هه‌روه‌ها که له یه‌کێتی ئه‌وروپا سنوور نه‌ماوه‌و ته‌نها به هۆی گۆڕینی کۆدی ته‌له‌‌فونه‌وه ده‌زانی چوویته‌ته ناو وڵاتێکی دیکه‌وه.
به‌هه‌رحاڵ ره‌وتنه‌که وا رۆیشت که ههولێر و بهغدا روو له دانوستان بکهن. ئایا ئه‌م دانوستانه پێویستی به ناوبژیوان ههیه؟
به‌ڵێ پێویسته. چونکه متمانه نه‌ماوه. بۆیه هه‌م پێویستی به ناوبژیوانه و هه‌م به گه‌ره‌نتی.
وادیاره چه‌ند وڵاتێک ئه‌مه‌یان ده‌ربڕیوه. جگه له ئێران، عه‌ره‌بستانیش ههڵوێستی بووه. روسیا باسی له ناوبژیوانی بۆ هه‌نارده‌ی نه‌وت کردووه. هه‌رکام له‌مانه ده‌توانن چ رۆڵێکیان ببێت؟
لێرده‌دا رای خۆم ده‌ڵێم. له‌وانه‌یه له رووی فۆرمه‌وه ناوبژیوانی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان باشتر بێت چون نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو وڵاتان ده‌کات. به‌ڵام رای خۆم ئه‌وه‌یه که باشترین ناوبژیوان ناوبژیوانیی دراوسێیه چونکه جوگرافیای هاوبه‌شمان ههیه و ئه‌گه‌ر له دوارۆژدا هه‌ر چه‌شنه زاڵبوونێک له چوارچێوه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی وڵاتانی دراوسێ بێته ئاراوه، کێشه‌ی لێ ده‌که‌وێته‌وه. هه‌روه‌ها به درێژایی مێژوو وڵاتانی دراوسێ به تایبه‌ت ئێران په‌نایان به ئێمه داوه. بۆیه باشتره له‌م ناوبژیوانییه‌دا ئاماده بن. تا ئه‌م کات و ساته له ههڵوێستی ئه‌م وڵاتانه‌دا، دروستی و راستیم له ههڵوێستی ئێراندا بینیوه. تا ئه‌و شوێنه‌ی من بزانم حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان داوای له نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و وڵاتانی دۆست کردووه که بێن و ناوبژیوانی بکهن. لێره‌دا ئیتر بهنده به‌وه که کام وڵات نزیکتر و راستگۆتره. ئه‌گه‌ر ناوبژیوانی به ئامانجی به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری وڵاتان بێت ئاکامێکی نابێت. هه‌روه‌ها که تورکیا به هۆی به‌رژه‌وه‌ندی ئابوورییه‌وه ههڵوێستی جیای له‌سه‌ر هه‌رێم و نه‌وت بووه. هاوبه‌شی ئابووری ئێران و هه‌رێمی کوردستان ته‌نها بازاڕه سنوورییه‌کانه‌و ئهمه بێ‌لایه‌نی زیاتری به‌دواوه‌یه.
له رۆژانی رابردووا هه‌وڵێک له دیداری وه‌فدێکی کوردی له‌گه‌ڵ ئایه‌توڵلا سیستانی بڵاوبووه‌وه، رۆڵی ئه‌وان له چاره‌سه‌ردا چۆن ده‌بینن؟
ئایه‌توڵلا سیستانی مه‌رجه‌عێکی ئایینی به‌هێزه که ئێمه‌ی کورد رێزێکی تایبه‌تی بۆ داده‌نێین. په‌یامه‌که‌ی ئه‌وان کاتێک ده‌رچوو زووبه‌زوو له لایه‌ن سه‌رکردایه‌تی کوردستانه‌وه پێشوازی لێکراو وتیان ئێمه ئاماده‌ین له چوارچێوه‌ی په‌یامه‌که‌ی ئه‌واندا دانوستان بکه‌ین. به‌ڵام ئه‌و وه‌فده له لایه‌ن یه‌کێتییه‌وه رۆیشتن. ئه‌وان له‌م دیداره رازی بوون و خۆشحاڵیش بوون. ئهمه هه‌نگاوێکی حزبی بوو به‌ڵام حکومه‌تی هه‌رێم به فه‌رمی رایگه‌یاند که هه‌م پێشوازی له په‌یامه‌که‌ی به‌ڕێز عه‌بادی ده‌کات و هه‌م په‌یامه‌که‌ی ئایه‌توڵڵا سیستانی.
هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی هه‌رێم که بڕیاربوو ١/١١ به‌ڕێوه بچێت دواکه‌وت. پێتان وایه که‌ی به‌ڕێوه ده‌چێت؟
جارێک له باس و خواسدایه. له نێوان ٦ مانگ، ساڵێک یان دوو ساڵ باسکراوه. ئه‌وانه‌ی ئێستا ده‌یانه‌وێت حوکمرانییان درێژه‌ی ببێت ده‌ڵێن دوو ساڵ دواکه‌وێت. له کاتێكدا ئه‌گه‌ر به‌ڕێوه بچێت جوگرافیای سیاسی هه‌رێم گۆڕانی به‌سه‌ردا دێت. .
ئه‌م گۆڕانه به‌ره‌و کام لا ده‌چێت؟
ئێستا له ساحه‌ی سیاسی چه‌ن لایه‌نێک ههیه که گۆڕان و کۆمه‌ڵی ئیسلامی و هاوپه‌یمانی بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌ری به سه‌رۆکایه‌تی دکتور به‌رهه‌م ساڵحه. لایه‌نی دیکه‌ش هه‌ن که ده‌یانه‌وێت هاوپه‌یمانی دروست بکهن و داوایان کردووه حکومه‌تێکی کاتی بۆ چاره‌سه‌کردنی قه‌یرانه‌کانی ئێستا پێک بێت. ئه‌وه‌ی که ورده‌کارییه‌کانی چۆن ده‌بێت نازانم، به‌ڵام مه‌رجی ئهمه ئه‌وه‌یه که هه‌رچی زووتر هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان و حکومه‌تێکی جه‌ماوه‌ری و دیموکراتیک دروست بێت و له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا مافه‌کانی گه‌لی کورد دابین بکرێت.
واتا کۆتایی خواسته‌کانی هه‌رێم له دانوستان له‌گه‌ڵ بهغدا جێبهجێکردنی ته‌واوی ده‌ستووری ئێستای عێراقه؟
به‌ڵێ، چونکه ئه‌گه‌ر ده‌ستوور به ته‌واوی جێبه‌جێ بکرێت کێشه دروست نابێت. ئێمه کێشه‌ی زۆرمان له‌سه‌ر ئهمه له‌گه‌ڵ بهغدا بوو، وه‌کو یاسای نه‌وت که ئاماده کراو و هه‌موو لایه‌ک په‌سه‌ندیان کرد. به‌ڵام بڕیاربوو په‌رله‌مان په‌سه‌ندی بکات به‌ڵام هه‌روا ماوه‌ته‌وه. حکومه‌تی هه‌رێمیش یه‌کلایه‌نه جێبه‌جێی کرد. هه‌روه‌ها بارودۆخی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه له رووی بهرگری یان پۆلیس‌بوونیان ده‌بێت یه‌کلایی بێته‌وه. هه‌روه‌ها بابهتی بوجه، په‌یوه‌ندی دیپلۆماسی ههولێر و بهغدا که ده‌بێت دانوستانی بۆ بکرێت و جێبه‌جێ بکرێن. هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به ناوچه‌کانی ماده‌ی ١٤٠ که بڕیاربوو بۆ گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ سه‌ر هه‌رێم ریفراندۆمی تێدا بکرێت که نه‌کراوه‌و هه‌رێم یه‌کلایه‌نه جێبه‌جێی کرد. .
روابط آتی‌تان با ایران را پس از حل مسأله چگونه پیش‌بینی می‌کنید
په‌یوه‌ندی داهاتووتان له‌گه‌ڵ ئێران دوای چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان چۆن ده‌بینن؟
به وته‌ی مام جه‌لال ناکرێت جوگرافیا بگۆڕین و بۆیه هه‌میشه پێویستیمان به په‌یوه‌ندی و دۆستایه‌تی ئێران ههیه.
دیجیتاڵ میدیاى سپێده
نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران رایگەیاند: حكومەتی ئێران بڕیاریداوە هەموو دەروازەكان بە ڕووی هەرێمدا بكرێنەوە.
لةو بارةيةوة نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران بەخەندانى راگەیاندووة:" حكومەتی ئێران بڕیاریداوە هەموو دەروازەكان بەرووی هەرێمدا بكرێنەوە، بڕیاریشبوو ئەمڕۆ دەروازەی پەروێزخان بكرێتەوە، بەڵام بەهۆی هەندێك گرفتی یاساییەوە ڕەنگە بكەوێتە هەفتەی داهاتوو لەگەڵ مەرزەكانی دیكەدا ".
ئاماژەی بەوەشكردووة،" لە یەكەم ڕۆژەوە هەوڵەكان بۆ كردنەوەی دەروازەكان بەردەوامە، بەڵام بابەتەكە پەیوەندی بە باردۆخی سیاسی ناوچەكەوە هەیە ".
"نازم ده‌باغ" نوێنه‌رى حکوومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له شاری تاران، له‌گه‌ڵ "کارا جۆنسۆن مالینا" جێگری بەرپرسی نووسینگەی یۆنامی لە تاران دیداریی کرد.
خاتوو "کارا جۆنسۆن مالینا" جێگری بەرپرسی نووسینگەی یۆنامی لە تاران رۆژی چوارشەمە 18/10/2017 سەردانی نووسینگەی نوێنەرایەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تارانی کرد و لە لایەن "نازم عومەر ده‌باغ" نوێنەری حکوومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له تاران پێشوازی پێشوازی لێکرا.
لە سەرەتا خاتوو مالینا بە پەرۆشەوە ویستی لە نزیکەوە ئاگاداری بارودۆخی هەرێمی کوردستان بێت دوای ڕووداوەکانی رۆژی دووشەمە 16/10/2017 و هەڵمەتی سوپای عێراق بۆ ناوچە دابرێنراوەکان و کاریگەری لەسەر ڕەوشی ئەمنی هەرێمی کوردستان.
"نازم ده‌باغ" نوێنه‌رى حکوومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له شاری تاران راوبۆچوونەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستانی بۆ جێگری بەرپرسی نووسینگەی یۆنامی لە تاران ڕوونکردەوە و باسی لەوە کرد کە نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی خاوەن دەسەڵات پێویستە لە نزیکەوە ئاگاداری ڕەوشکە بن و مافی گەلی کورد ڕه‌چاو بگرن، بۆ ئەوەی کێشەکان لەوەی هەیە گەورەتر نەبێت و زوو بارودۆخەکە ئاسایی بکرێتەوە.
خاتوو مالینا ووتی کە نەتەوە یەکگرتووەکان لە دوای رۆژی 16ی ئۆکتۆبه‌ری ٢٠١٧ وە زیاتر چاودێری مامەڵەی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەکات.
نازم ده‌باغ
نوێنه‌ری هه‌رێمی کوردستانی عێڕاق
پێکدادانه‌کانی رۆژی رابردووی ده‌وروبه‌ری که‌رکوک له نێوان سوپای عێراق و هێزه‌کانی پێشمه‌رگه ده‌بێت وه‌کو درێژه‌ی کێشه‌کانی نێوان حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان و حکومه‌تی ناوه‌ندیی عێراق له‌م ساڵانه‌دا هه‌ڵسه‌نگێندرێت که له‌م هه‌فتانه‌ی رابردوو و دوای به‌ڕێوه‌چوونی ریفراندۆم زیاتر له هه‌میشه گه‌شه‌ی کردووه. له راستیدا ئه‌م کێشانه له‌سه‌ر ناوچه‌كانی کێشه له‌سه‌ره له نێوان هه‌رێم و بهغدا که هێشتا به روونی چاره‌نوسیان دیاری نه‌کراوه‌و به‌ڕێوه‌چوونی ریفراندۆمیش هه‌ستیاری بابه‌ته‌که‌ی زیاترکرد. کۆنترۆڵی ئه‌م ناوچانه پێش داعش، به شێوه‌ی هاوبه‌ش له لایه‌ن هه‌رێم و به‌غداوه به‌ڕێوه ده‌چوو، به‌ڵام به هاتنی داعش و پاشه‌کشه‌ی هێزه چه‌کداره‌کانی حکومه‌تی ناوه‌ند له‌م ناوچانه، کۆنترۆڵ و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئه‌م ناوچانه که‌وته ده‌ست پێشمه‌رگه و له‌و کاته‌وه تا ئێستا بهرگری و پاراستنی ئه‌م ناوچانه له ئه‌ستۆی هێزه‌کانی هه‌رێمی کوردستاندا بووه. ئێستا و له بارودۆخی نوێدا، حکومه‌تی ناوه‌ندی ده‌یه‌وێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و ناوچانه‌ی که پێشتر به شێوه‌ی هاوبه‌ش ئیداره ده‌کران. له لایه‌کی دیکه‌وه، هه‌وڵی زۆر له لایه‌ن هه‌ردوولاوه درا تاوه‌کو ئه‌م بابه‌تانه به وتووێژ و له رێگای دانوستانه‌وه چاره‌سه‌ر بکرێت، به‌ڵام تا ئێستا دانوستانه‌کان ئه‌نجامی نه‌بووه‌و ئاکامی پێکدادان نێوان پێشمه‌رگه و هێزه چه‌کداره‌کانی عێراقی لێکه‌وته‌وه. له راستیدا پێش ئه‌وه‌ی ئه‌م ههنگاوه له ناوه‌ڕۆکدا کێشه‌ی بێت، ده‌توانین بڵێین که کاتی دیاریکراو بۆ ئه‌م ههنگاوه زیاتر کێشه‌ی بۆ دروست کرد، به‌ڵام ئه‌م پێکدادانه به مانای شکستی دانوستانه‌کان نییه و دوو لایه‌ن ده‌توانن به دابه‌زینی قه‌یران، دیسان له‌سه‌ر مێزی دانوستان ئه‌م بابه‌تانه یه‌کلایی بکه‌نه‌وه.
له راستیدا بابهتی سه‌ره‌کی له که‌رکوک، کۆنترۆڵی سه‌رچاوه نه‌وتییه‌کانه که له ساڵانی رابردوودا له ده‌ست هێزه‌کانی کورددا بووه. ئه‌ڵبه‌ت سه‌رچاوه نه‌وتییه‌کانی که‌رکوک هه‌میشه زیاتر له‌وه‌ی بۆ کورد مایه‌ی سوود بێت، مایه‌ی بشێوی و کێشه بوون. به‌ڵام هێشتا نیشانه‌ی به‌هێز بۆ به‌دواداچوونی دانوستانه‌کان و پرۆسه‌ی ئاشتیخوازانه له عێراقدا به‌دی ده‌کرێت. سه‌فه‌ری دکتور فوئاد مه‌عسوم سه‌رۆک کۆماری عێراق بۆ ههولێر و دیداری له‌گه‌ڵ کاک مه‌سعود بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ده‌کرێت وه‌کو هه‌نگاوێکی هیوابه‌خش سه‌یری بکرێت که نیشان ده‌دات حکومه‌تی ناوه‌ندی خوازیاری دانوستان له‌گه‌ڵ سه‌رکردایه‌تی کورده بۆ کۆتایی‌هێنان به‌م کێشانه. له راستیدا نابێت له‌بیری بکه‌ین که له‌وانه‌یه له کورتماوه‌دا کێشه‌کان زیاد بکهن، به‌ڵام به درێژه‌پێدانی دانوستانه‌کان به دڵنیاییه‌وه بارودۆخه‌که به‌ره‌و باشتربوون ده‌روات و ئهمه شتێکه که هه‌ردوولا خۆیان به به‌رپرس ده‌زانن.
له لایه‌کی دیکه‌وه ئێمه ده‌بینی که هاوپه‌یمانی دژه‌داعش هاتووه‌ته سه‌ر خه‌ت و ئه‌مه‌ش واده‌کات کێشه‌کان دابه‌زێت. له راستیدا ئه‌م ده‌ستێوه‌ردانه واده‌کات که به پله‌ی یه‌که‌م، شه‌ڕ له ده‌ره‌وه‌ی که‌رکوک نه‌یه‌ته ناوشاره‌وه، له لایه‌کی دیکه‌وه بوونی هێزی سێهه‌م و باڵانس، واده‌کات هه‌ردوولا زیاتر به‌ره‌و دانوستان و وتووێژ و رێگای ئاشتیخوازانه ببات، له راستیدا ده‌توانین بڵێین که به پێچه‌وانه‌ی خوێندنه‌وه‌ی سه‌ره‌کی که هاوپه‌یمانی دژه داعش پشتیوانی پێشمه‌رگه ده‌کات، ئهمه رووی نه‌دا، به‌ڵكوو ئامانجی ئه‌وان پێش‌گرتن له گه‌شه‌ی شه‌ڕ له نێوان لایه‌نه‌کاندا بوو. هه‌روه‌ها له بارودۆخی هه‌ستیاری ئێستادا سه‌رکردایه‌تی عێراق و هه‌رێم واتا کاک مه‌سعود بارزانی و عه‌بادی رۆڵێكی زۆر هه‌ستیاریان ههیه، له راستیدا ئه‌م دوو سه‌رکرده کورد و عێراقییه ده‌توانن به سیاسه‌تی دروست و دوور له سۆز و ئێحساس، بارودۆخه‌که بۆ دانوستان و ئاسایی‌کردنه‌وه ئاماده بکهن، هه‌ر چه‌شنه شه‌ڕی زمانی و ته‌ی توند و دژکرده‌وه‌و په‌رچه‌کرداری سۆزدارانه‌و ئێحساسی له هه‌ردوولاوه، ته‌نها کێشه‌کان قووڵتر ده‌کاته‌وه. هه‌رچه‌نده له‌وانه‌یه له بارودۆخی قه‌یران و کێشه‌دا، ههڵوێستی توند له لایه‌ن به‌رپرسانه‌وه بدرێت، به‌ڵام له‌جیاتی سه‌رقاڵبوون به شه‌ڕی زمانی و قوڵترکردنه‌وه‌ی کێشه‌ی نه‌ژادی، ده‌بێت کار له‌سه‌ر خاڵی هاوبه‌ش بکرێت.
دوایین هەواڵ
- نازم دەباغ: ناردنی هێزی زەمینی بۆ سەر خاکی هەرێم دوا هەنگاوی ئێران دەبێت
- نازم دەباغ لەگەڵ سەفین دزەیى بەرپرسى پەیوەندییەکانى دەرەوەی هەرێمی کوردستان کۆبۆوه
- گفتوگۆی نازنم دەباغ لەگەڵ NRT ؛ هێزی سەربازی دەچێتە سنورەکان؟ ئێران دێتە سەر خەت، سەبارەت بە راگرتنی گەشتە ئاسمانییەکان
- دیمانەی ناظم دەباغ لەگەڵ کوردسات ؛ پەیڕەوی نوێی کاری سیاسی ئێران و سعودیە و کاریگەری لەسەر هەرێمی کوردستان و عێراق
- نوێنەرایهتی حکومهتى هه‌رێمى کوردستان بهشداری له کۆنفڕانسی نێوده‌وڵه‌تی ههندیسهی نهزمی نوێی جیهانی کرد
- بەشداری نازم دەباغ لە بەرنامەی پانارۆمای کوردستات؛ بۆچوونی ئێران لەبارەی جیابونەوەی بودجەی پارێزگای سلێمانی چییە؟
- نازم دەباغ: دەبێت یەکێتی "باجی هەڵوێستە نەتەوەییەکانی" كهم بكاتهوه بۆ پاراستنی ئهزموونی هه‌رێمی كوردستان
- نازم دەباغ نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران لەبارەی مەترسی ستراتیژییەتی کاری نێودەوڵەتی بۆ هەرێم قسە دەکات
- نازم دەباغ: ئێران لە ڕێگەی عێراقەوە کاردەکات و وەکو نوێنەرایەتی هەرێم ئاگاداری پەیامەکان نین
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ خاتوو «مایرا کوپرز» جێگری نوێنەری «یونامی» لە ئێران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ بەرپرسی بەشی خۆرهەڵات و ناوەڕاستی عێراق لە وەزارەتی دەرەوەی ئێران کۆبۆوه
- نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران: ئێران پێیوایە لە بەغدا سیاسەت و پڕەنسیپێک بۆ رێگەگرتن لە چالاکییەکانی دژ بە ئەو هەیە
- نازم دەباغ: ئێران رێوشوێنەکانی عێراقی بۆ کۆنتڕۆڵکردنی سنوور پێباشە
- نازم دەباغ: ئامانجی سەردانەكەی سوودانی بۆ ئێران دوو خاڵە
- نازم دەباغ: "پێشبینی دوبارەبونەوەی ڕێککەوتنێک هاوشێوەی ئەوەی جەزائیر دەکەم لەسەر کەوڵی کورد"
- نازم دەباغ: دەبێت ڕێز لە یاسا و سەروەرییەکانی هەرێمی کوردستان و ئێران بگیردرێت
- نازم دەباغ: میوانانی هەرێمی کوردستان نابێت ببنە هۆی تێکدانی ئەمن و ئاسایشی خانەخێویان
- "نازم دەباغ" لە وتووێژی تایبەت لەگەڵ ئاژانسی ئیرنا:سەبارەت بە هێزە کوردییەکانی دژی ئێران بڕیاری جیدی دەگرین / بنکەکانیان دەبێت چۆڵ بکەن
- نازم دەباغ: پێشبینی دووبارە بوونەوەی ڕێککەوتنێک هاوشێوەی ئەوەی جەزائیر دەکەم لەسەر کەوڵی کورد
- نازم دەباغ : ئەگەر حیزبەکانی ئۆپۆزیسیۆن سنوور چۆڵ نەکەن، ئێران بیر لە بژارەی دیکە دەکاتەوە
- نازم دەباغ: ئێران نایەوێت سەدرییەکان لە پێکهاتەی حکومەتی داهاتوو دووربخرێنەوە
- «نازم ده‌باغ» و «سەلام عارف روشدی» له‌گه‌ڵ «سایمۆن شێرکلیف» باڵیۆزی بهریتانیا دیداریان کرد
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ شاندی زانکۆی پەیام نووری ئێران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له تاران له‌گه‌ڵ مامۆستا «عه‌لی باپیر» دیداریی کرد
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ خاتوو «مایرا کوپرز» جێگری نوێنەری «یونامی» لە تاران کۆبۆوه
- «نازم ده‌باغ» له‌گه‌ڵ «لویس رومرو دیاس» کۆنسولی باڵیۆزخانەی ئیسپانیا لە تاران دیداریی کرد
- نازم دەباغ: ئێران له جموجۆڵدایه بۆ نێوەدگیری نێوان پارتی و یەکێتی
- نازم ده‌باغ: بایدن كۆبوونهوه سێ قۆڵییهكهی تارانی پێشخست
- نازم دەباغ: ئێران لایەنگیریی یەکێتی و پارتی ناکات
- نازم ده‌باغ له‌گه‌ڵ خاتوو "لیدال ساکس" باڵیۆزی ئۆستڕالیا لە ئێران دیداریی کرد