"نازم دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران بە ئاماژەپێدان بەوەی کە بەغدا و هەولێر گرینگی بە گەمارۆکانی دژی ئێران نادەن، وردەکاریی باروودۆخی ئامادەبوونی هێزە نێزامییەکانی ئەمەریکای لە عێراق خستەڕوو.
ئاژانسی مێهر، گرووپی نێودەوڵەتی ـ سومەیە خومارباقی: سەردانی ئەم دوایانەی وەزیری دەرەوەی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ عێراق وەکوو سەرۆکی شاندێکی ئابووریی و سیاسیی، گەمارۆکانی ئەمەریکا دژی ئێران و ئەگەری سەردانی "بەرهەم ساڵح" سەرۆک کۆماری عێراق بۆ ئەمەریکا و بوونی هێزە نێزامییەکانی ئەمەریکا لە عێراق، لەو بابەتانە بوون کە لە وتووێژ لەگەڵ "نازم دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران باسمان لێکرد کە ناوەرۆکی ئەم چاوپێکەوتنە لەبەر دەستاندایە:
بە پێی ئەو هەواڵانەی کە بڵاوبوونەتەوە، سێ حیزبی پارتی دیموکراتی کوردستان، یەکێتی نیشتمانی و بزووتنەوەی گۆڕان سەبارەت بە پۆستە سەرەکییەکان ڕێککەوتوون. بەم پێیە "نێچیرڤان بارزانی" سەرۆکی هەرێم، "مەسروور بارزانی" سەرۆک وەزیرانی هەرێم و "بێگەرد تاڵەبانی" سەرۆکی پەڕڵەمانی کوردستانی عێراقیان لە ئەستۆدا دەبێت. ئایا ئەم هەواڵە تا چەندە ڕاستە؟ ئایا لەو بڕوایەدانین کێش و قەبارەی سیاسی پارتی دیموکرات بە پێی ئەم هەواڵە لە بنەمای سیاسی هەرێمی کوردستانی عێراقدا باڵا دەست دەبێت؟
تا ئێستا حیزبە سیاسییە کوردییەکان لەوانە: یەکێتی نیشتمانی کوردستان، پارتی دیموکرات و بزووتنەوەی گۆڕان لە دانووستاندان و لە چوارچێوەی ئەو پێشنییارە، پارتی دیموکرات بۆ سەرۆکایەتی هەرێم، "نێچیرڤان بارزانی" و بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران "مەسروور بارزانی" کاندید کردووە.
یەکێتی نیشتمانی تا ئەم ساتە، بڕیاریی نەداوە و دوو کاندیدی هەیە یەکێک لەوانە: "بێگەرد تاڵەبانی" و ئەوی دیکە دکتۆر "ڕێواس فایق"ە کە هەمووی ئەوانە پلان و پێشنیارە. تا ئێستا هیچ ڕێکەوتنێکی کۆتایی نەکراوە و ئێمە چاوەڕوانی کۆبوونەوەی پەڕڵەمان و دانووستانە سیاسییەکانین.
چاوپێکەتنەکان لەم هەفتەیەدا درێژەی هەیە و لە ئەگەری ڕێککەوتنی کۆتاییدا، کۆبوونەوەی پەڕڵەمان بەڕێوەدەچێت. سەبارەت بە کێش و قەبارەی سیاسی پارتی دیموکراتیش دەبێت بڵێیم هێزی سیاسی و پێگەی سیاسی پارتی دیموکرات پەیوەندیی بە دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردنەوە هەیە کە وەکوو دیارە پارتی دیموکرات دەنگی زیاتری بەدەستهێنا.
ئەگەر چی پارتی دیموکرات، دەنگی زیاتری لە هەڵبژاردنەکان بەدەستهێناوە بەڵام بۆ دیاریکردنی بەرپرسیارییەتی و سیاسەتی ئیستراتیژی هەریمی کوردستان دەبێت دانووستان بکرێت. ئاشکرایە کە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆک وەزیران لە ئەستۆی پارتی دیموکراتدایە، بەڵام دەبێت لە ڕێگای دانووستانەوە زۆرینەی پۆستە دەوڵەتییەکان بە پێی مافەکانی هەڵبژاردن دابەشبکرێت. حیزبە سیاسییەکان لەم کاتەدا سەرقاڵی ئاخاوتنن و تا ئێستا ڕێککەوتنی ئەوتۆ نەکراوە و بڕیارە کۆتاییەکان یەکلایی نەبۆتەوە.
گرینگترین تەوەرەکانی سەردانی دکتۆر زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق چی بووە و چ بابەتێکی گرینگ باسکراوە؟
سەردانی وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ عێراق گرینگییەکی تایبەتی هەبوو، چ بۆ بەغدا و چ بۆ هەرێمی کوردستان. ئەو تەوەرانەی کە باسی لێکرا بریتی بوون لە: مەسەلە ئەمنییەکان، هاودەنگی و دانووستان سەبارەت بە باروودۆخی ئێستای ناوچەکە و بابەتێکی دیکە گەمارۆکانی ئەمەریکا دژی ئێران بوو و جەختکراوە کە پەیوەندیی تاران لەگەڵ بەغدا و هەرێمی کوردستان دەبێت لە ئارادابێت و بەهێز بکرێت. هەندێک ڕێککەوتن ئەنجامدرا کە بە پێی ئەوانە ئەو هاوکارییانەی کە پێویستە بپارێزرێت و باروودۆخی ئێستا لە نێوان دوو وڵاتدا درێژەی پێبدرێت.
لە چوارچێوەی یاسای بنەڕەتی عێراق، هەرێمی کوردستانی عێراق پابەندە بە هاوکارییەکانی پێویست و پاراستنی باروودۆخی ئێستا بۆ درێژەپێدان بە چالاکییەکان و هەر لەم پێناوەدا تا ئێستا هەواڵێکی تایبەت نییە کە بڵێیم چالاکی ئابووریی یا هاوکارییەکان لە نێوان ئێران و عێراق کەمی کردبێت. بە بڕوای من هاوکارییەکان درێژەی دەبێت.
بە پێی هەندێک هەواڵ، ئەمەریکا بڕێک لە هێزە نیزامییەکانی خۆی لە سووریاوە بۆ عێراق و لەوانە هەرێمی کوردستانی عێراق گواستۆتەوە، ئەم هەواڵە تا چەندە ڕاستە؟
هەواڵی ڕاستم لەلا نییە و تەنیا هەوالێک کە هەمانە ئەوەیە کە پێگەی سەربازیی "کەی وان" (K1) هێزە نیزامییەکانی ئەمەریکای بە خۆیەوە بینیوە. هێزی نیزامی نوێی ئەمەریکا نەهاتۆتە ناو عێراقەوە و هەمان هێزن کە بۆ شەڕ لەگەڵ داعش هاتبوونە ناو عێراقەوە. شتێک کە لە دەزگاکانی ڕاگەیاندندا بوونی هەیە ئەوەیە کە هەندێک لە نێزامییەکان کە لە سووریاوە پاشەکشێیان کردووە چونەتە ناو پێگەی سەربازیی "کەی وان" (K1) لە کەرکووک.
من وەکوو تاکەکەس ناتوانم چوونی ئەم هێزانە پێشتڕاست بکەم، بەڵام ئەوەم گوێی لێبووە. وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان ئەم هەواڵەی بە گشتیی وەدرۆ خستەوە و ڕایگەیاندووە کە هێچ هێزێکی نوێی سەربازیی ئەمەریکا نەهاتۆتە ناو هەرێمی کوردستانەوە.
خاڵێک کە بوونی هەیە ئەوەیە کە هەر شێوە بوونی هێزە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە عێراق دەبێت لە چوارچێوەی ڕێککەوتنە ئیستراتیژییەکانی نێوان عێراق و ئەمەریکا بکرێت کە هەرێمی کوردستانی عێراقیش بەشێک دەبێت لەم ڕێککەوتنە.
هەواڵێک سەبارەت بە دامەزراندنی پێگەی ئەمەریکا لە "شەقڵاوا"ی هەرێمی کوردستان بڵاوبۆتەوە ئایا هەرێم ئیزنی بە ئەمەریکا داوە لەم پێگەیە و پێگەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان بۆ هێرش کردنە سەر ئێران کەڵک وەربگرێت؟
من جەخت دەکەمەوە کە هێچ پێگەیەکی نوێی لە خاکی هەرێمی کوردستانی عێراق دانەمزراوە و هەمان ئەو پێگەیانەی پێشوون کە بۆ شەڕ دژی داعش دامەزرابوون. پێگەیەکی بەم چەشنە بوونی نییە. هەرێمی کوردستانی عێراق لە چوارچێوەی پاراستنی یەکێتی عێراق ناتوانێت بە شێوەی یەکلایەنە بۆ ئامادەبوونی هێزە بیانییەکان لە خاکی خۆی بڕیاربدات و ئەم بابەتە دەبێت لە چوارچێوەی ڕێککەوتن لە نێوان بەغدا ئەنجامبدرێت.
بەغدا و هەرێم ئیزن نادەن لە خاکی ئەم ناوچەیەوە هێرش بکرێتە سەر ئێران. بێجگە لە پێگەی سەربازیی "کەی وان" (K1) پێگەیەکی دیکە کە هێزە نیزامییەکانی ئەمەریکا تیایدا ئامادەبن، بوونی نییە. هەر شتێک کە بوونی هەیە پێگەی عێراقییەکان یا پێگەکانی پێشمەرگەیە و لە شەقڵاوا لە بنەڕەتدا پێگە سەربازییەکانی ئەمەریکا بوونی نییە.
بە شێوەی گشتیی لە پەڕڵەمانی عێراق لە ئێستادا پڕۆژەیەک خراوەتەڕوو کە تەواوی عێراق و لەوانە بە هەرێمی کوردستانیشەوە کە هێزە سەربازییە بیانییەکان دەبێت لە عێراق بچنە دەرێی. ئەوەی کە ئەم پلانە لە پەڕڵەمانی عێراق پەسەند بکرێت یا نا دەبێت بڵێیم لە ڕێککەوتنە سیاسییەکانی عێراقدا زۆر سەخت بووە. بەرژەوەندیی حیزبی و پەیوەندیی گرووپە سیاسییەکان و نەبوونی یەکێتی نەتەوەیی و ئەوەی کە هەر حیزبێک و لایەنێک بەرژەوەندیی خۆی لەبەرچاودەگرێت و گرینگی بە بەرژەوەندیی نەتەوەیی نادات و هەمووی ئەمانە بوونەتە ڕێگر لە بەردم ڕێکەوتنە سیاسییەکاندا.
ئێوە لە وتووێژێکدا ڕاتانگەیاند کە هەرێمی کوردستانی عێراق و بەغدا بۆ ئەنجامدانی گەمارۆکانی ئەمەریکا دژی ئێران لە ژێر گوشاردان. چ رێکارێک بۆ ڕاگرتنی پەیوەندیی بازرگانی و ئابووری لەگەڵ ئێران لە لایەن بەغدا و هەولێرەوە بوونی هەیە کە گەمارۆکانی ئەمەریکا دژی ئێران لەبەرچاونەگرن؟
هەرێمی کوردستان و بەغدا زور لە ژێر گوشاردان تاکوو هاوڕێیەتی لەگەڵ گومارۆکانی ئەمەریکا بکەن، سەردانەکانی وەزیری دەرەوە و بەرپرسی خەزانەی دارایی ئەمەریکا بۆ عێراق و چاوپێکەوتن لەگەڵ بەرپرسانی ئەم وڵاتە یانی ئەوەی کە ئەمەریکییەکان بە شوێن هاوڕێیەتی کردنی سیایەتەکانیان دژی ئێرانن بەڵام هەرێم و بەغدا تا ئێستا هاوڕێیەتیان نەکردوون و خودی ئەمەریکا دوو جار بۆ ماوەی سێ مانگ، لە هاوڕێیەتی کردنی عێراق لەگەڵ گەمارۆکانی ئێران خۆشبووە.
ڕێکارەکان و ئەزموونەکانی ڕابردوو ئێستاش بۆ دەربازبوون لە گەمارۆکانی دژی ئێران ئەنجامدەدرێت چونکە ئێمە شەریکی دوژمنایەتی لەگەڵ خەڵکی ئێران نابین و هەر کارێک کە لە دەستمان بێت بۆ دەربازبوون لە هاوبەشی لە گەمارۆکانی دژی ئێران دەیگرینە بەر و لەم بوارەدا لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکان لەگەل بەغدا چالاکی دەکەین.
تا ئەم کاتە نییەت ئەوەیە کە عێراق لەگەڵ ئێران هاوکاری بکات و هاوبەشی لە گەمارۆکانی دژی ئێران نەکات، بەڵام وردەکارییەکانی ئەم رێکارانە و ڕێوشوێنی ڕوون نییە. ئێمە جوگرافیایەکی هاوبەشمان لەگەڵ ئێران هەیە کە ناتوانین ئەوە بگۆڕین.
ئێران هەمیشە لە باروودۆخی دژواردا لە تەنیشت خەڵکی عێراق بووە و ئێمە نابێت ئەم مەسەلەیە لەبەرچاونەگرین هەر بۆیە بەغدا بەشوێن ڕاگرتنی پەیوەندیی بازرگانی و ئابووری لەگەڵ ئێراندایە.
"عامر ئەالفایز" ئەندامی کۆمیسیۆنی پەیوەندییە بیانییەکانی پەڕڵەمانی عێراق ئاماژەی بە ئەگەری سەردانی "بەرهەم ساڵح" سەرۆک کۆماری ئەم وڵاتە بۆ ئەمەریکا کردووە بە مەبەستی لێخۆشبوون لە گەمارۆکانی دژی ئێران، ئایا ئەم هەواڵە پشتڕاست دەکەنەوە؟
بەڵێ ئەم هەواڵە تەئیید دەکەم و ئەو کاتەی کە بەڕێز "بەرهەم ساڵح" بووە سەرۆک کۆماری عێراق، ئەمەریکییەکان بۆ سەردانی واشنگتۆن بانگهێشتیان لێکرد و ئەم سەردانە گوارزایەوە بۆ ساڵی نوێی زایینی واتە 2019 و بە بڕوای من، ئەم سەردانە بە زووترین کات ئەنجام دەدرێت. مەبەست لەم سەردانە پاراستنی بەرژەوەندیی خەڵکی عێراقە و ڕاگرتنی پەیوەندیی بازرگانی لەگەڵ ئێرانیش لە چوارچێوەی بەرژەوەندیی نەتەوەی عێراقدا.
لینکی چاوپێکەوتن:
https://www.mehrnews.com/news/4519329/بغداد-و-اربیل-تحریمهای-ضد-ایرانی-را-نادیده-می-گیرند