کوردپرێس: به دوای ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شام(داعش) کۆنتڕۆڵی به‌شێکی زۆری خاکی عێراق، که زۆربه‌ی دانیشتووانی سوننه‌ن گرته ده‌ست، لێکدانه‌وه و ڕاوبۆچوونه‌کان له‌مه‌ڕ داهاتووی ئه‌م وڵاته و دامه‌زراندنی هه‌رێمێکی سوننه، بوو به ڕۆژه‌ڤی ناوچه‌که و جیهان. له‌م نێوه‌دا ڕوانگه و بۆچوونه‌کانی سیاسه‌توانانی هه‌رێمی کوردستان و به‌رپرسانی حکوومه‌تی هه‌رێم که پاش کۆنتڕۆڵی ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان بوون به دراوسێ داعش، خۆیای نیگه‌رانی و هیواکانی ئه‌وانه له‌مه‌ڕ گۆڕانکارییه‌کانی ساحه‌ی سیاسی عێراق.ئاژانسی هه‌واڵی کوردپرێس به مه‌به‌ستی زیاتر شی کردنه‌وه و لێکدانه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌ته، دیمانه‌یه‌کی تێر و ته‌سه‌لی له‌گه‌ڵ به‌ڕێز نازم ده‌باغ، نوێنه‌ری فه‌رمی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له کۆماری ئیسلامی ئێران ئه‌نجام داوه که ئه‌مه‌ی خواره‌وه ده‌قی دیمانه‌که‌یه.
* تکایه سه‌باره‌ت به دوایین بارودۆخی ناوچه‌کانی شه‌ڕ که داعش ده‌ستی گرتۆته‌سه‌ری و ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان که ئێستا له لایه‌ن هێزی پێشمه‌رگه‌ی هه‌رێمی کوردستانه‌وه کۆنترۆڵ کراون، دوایین زانیاری ڕابگەیێنن.
- نازم ده‌باغ: دیاره وه‌کوو هه‌موو لا پێی ئاگادارین دوای ئه‌و په‌لاماره‌ی داعش و هه‌ڵوه‌شانه‌وه و ڕووخانی وره‌ی سوپای عێراق له ناوچه‌ی مووسڵ، داعش توانیویه‌تی مووسڵ به ته‌واوی کۆنترۆڵ بکات و داوای کردووه که به‌ڕێوه‌به‌ران و کارمه‌ندان بگه‌ڕێنه‌وه بۆ شوێنی خۆیان و چه‌ند بڕیارێکی یاسایی شه‌رعیشیان ده‌ر کردووه بۆ خه‌ڵکی مووسڵ. ئێستاش ڕویشتوون به‌ره‌و تکریت و ئه‌و شاره‌ش به ده‌ستیانه‌وه و به‌ره‌و سامه‌ڕا به ڕێکه‌وتوون. له ناوچه‌کانی دیکه که ناوچه‌ی دابڕاوه‌کانه له هه‌رێمی کوردستان و له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی سوپای عێراقیدا بوو، زۆر به‌داخه‌وه سوپای عێراق به شێوه‌یه‌کی چاوه‌ڕواننه‌کراو ڕۆحیه‌ی خۆی له ده‌ست دا و ناوچه‌که‌یان چۆڵ کردووه و زۆریشیان چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نییه‌کانیان ته‌سلیم به داعش کردووه. هه‌ر ئێستاکه‌ش هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان و پۆلیس و ئاسایش له که‌رکووک و سنجار و ته‌لعه‌فه‌رن و هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌یان کۆنتڕۆڵ کردووه که له چوارچێوه‌ی مادده‌ی 140 و ناوچه دابڕاوه‌کان له که‌یوان، فڕۆکه‌خانه‌ی سه‌ربازی، فه‌تحه، دوزخورماتو، به‌شیر، مه‌لا عه‌بدوولا، داقۆق تا سنووری تۆزخورماتو و سلێمان به‌گ ده‌گرێته‌وه. هه‌روه‌ها له ناوچه‌ی مووسڵ و ناوچه‌کانی تر له نێزیک سه‌عدییه، قه‌ره‌ته‌په، جه‌له‌ولا که پێشمه‌رگه له‌وێدایه. ئه‌مڕۆ شه‌ڕ له سه‌عدییه هه‌یه و دیسان جارێکی تر سوپای عێراقی ده‌ستیان به عه‌مه‌لیات کردووه و داعش له ناوچه‌ی سه‌عدییه و مه‌لا عه‌بدوللا خه‌ریکی شه‌ڕه.
* مامۆستا وه‌ک خۆتان ئاماژه‌تان پێ دا، سوپای عێراق به‌بێ به‌رگرییه‌کی ئه‌وتۆ ئه‌و ناوچانه‌ی ڕاده‌ستی داعش کرد. ئه‌مه‌ش به یه‌کێک له خاڵه ڵێڵه‌کانی ئه‌م ڕووداوه دێته ئه‌ژمار. خوێندنه‌وه‌ی جه‌نابتان بۆ ئه‌م بابه‌ته چییه؟
- هه‌روه‌ها که پێشتریش وتم، ناکرێت ئه‌و په‌لا‌ماره وا بۆ مووسڵ کرا، ڵێڵ و گوماناوی نه‌وێت. دوایین زانیاری باس له‌وه ده‌کات که هێرشبه‌ران سێ هه‌زار که‌س زیاتر نه‌بوون. وه‌کوو هه‌ڵاتووه‌کانی ناو شاری مووسڵ وا ده‌ڵێن که قه‌ت داعشیان نه‌دیووه و هه‌ر به درۆشمی "هه‌ڵێن هات، هه‌ڵێن هات"، شاره‌که‌یان چۆڵ کردووه. ئه‌مه هۆکاری ئه‌وه‌یه که ئه‌وانه پلانێکی داڕێژراویان هه‌بووه و ئه‌م پلانه ته‌نها داعش داینه‌ڕشتووه و به‌ڵکوو به وردبینی و ڕێک و پێکی به هاوکاری له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ناو شار و ناو ڕیزه‌کانی سوپای عێراق و ناو ڕیزه‌کانی پۆلیس و ئه‌منییه‌تی عێراقی بووه. ئه‌گه‌رنا ناکرێت له ماوه‌ی شه‌ش سه‌عات نزیک 100 هه‌زار هێزی چه‌کداری عێراقی وا به ئاسانی مووسڵ به‌جێ بێهێڵن و بڕۆن. یه‌که‌م هۆکاری ئه‌وه‌یه دووهه‌میش هاوکاری خه‌ڵک بووه. هه‌روه‌ها خۆتان ئاگادارن، مووسڵ شارێکی گه‌وره‌یه نێزیک به دوو میلیۆن که‌س دانیشتووی هه‌یه و سوننه‌نیشینه. ده‌توانین بڵێین 99 له سه‌دی خه‌ڵکی مووسڵ و هۆزه‌کانی مووسڵ له مێژوو بنه‌مای درووستکردنی سوپای عێراقی بوون و زۆریان له فه‌رمانده گه‌وره‌کانی به‌عسی بوون و بۆیه من پێیموایه له‌ناو خه‌ڵکیشدا کاریان کردووه و به هه‌مان شێوه‌یه‌شدا، ڕاپه‌ڕینی کوردستان درووست بوو. چونکه ڕاپه‌رینی کوردستان هاوکاری خه‌ڵکی له‌گه‌ڵ بوو و جه‌یش زوو ڕۆحیه‌ی له‌ده‌ست دا و ناوچه‌که‌ی به‌جێهێشت. هه‌ربۆیه ده‌ڵێم پێم وایه ئه‌گه‌ر له‌و ناوچانه هاوکاریان له‌گه‌ڵ نه‌بوایه، به‌و ئاسانییه داعش بڵاوه‌ی لێ نهدهکرد. نموونه‌مان هه‌یه له چه‌ند شوێنێکدا له په‌یوه‌ندییه‌کانماندا، داعش ته‌نیا 60 نه‌فه‌ر بووه و سوپای عێراقی هه‌ڵاتووه و به‌جێهێشتووه. و له هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ش که سوپای عێراقی ڕۆیشتووه، چه‌که‌کانیان زۆربه‌ی هه‌ره زۆری داوه‌ته ده‌ستی هێزه‌کانی داعش، یانی بۆ ئه‌وان به‌جێیان هێشتووه نه‌ک بیسوتێنن و یا تێکی بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی که دوژمنه‌کان سوودی لێوه‌نه‌گرن. له شوێنیشدا پێشمه‌رگه توانیویه‌تی ئه‌و شوێنانه ده‌ستبه‌سه‌ردا بگرێت که سوپای عێراق چۆڵی کردووه و ئێستاکه باسم کرد له خانه‌قین و حه‌مرین بچێت تا ده‌گاته سنووری ناوچه دابڕاوه‌کانی هه‌رێمی کوردستان، ده‌توانێم بڵێیم له‌ژێر کۆنترۆڵی هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستانه.
* به‌پێی زانیارییه‌کان و بۆچۆنی جه‌نابتان، له‌و ناوچانه هێزێکی زۆری ئه‌منی هه‌یه. ئایا ئه‌و هێزانه هیچ ئاگادراییه‌کیان له هه‌وڵ و جموجۆڵێکی سه‌ربازی نه‌بوو؟ یان ئه‌گه‌ر بوویان هۆشدارییان داوه‌ته به‌رپرسانی ئه‌و ناوچانه که ئاگادار بن له‌م شته و ئه‌وان گرینگیان پێ نه‌داوه؟
- نازم ده‌باغ: ئه‌مه دوو بابه‌ته، یه‌که‌میان ئه‌وه‌ی ئێمه پێی ئاگادارین له هه‌موو کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌کاندا له لایه‌ن ئه‌و که‌سانه که خۆیان به دۆست زانیوه له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی عێراق و به په‌رۆشی ئاینده‌ی عیراق بوون له دوای ئه‌و ڕووداوانه‌ی سووریا ده‌رکیان به‌مه کردووه که ئه‌مه مه‌ترسی هه‌یه بۆسه‌ر عێراق و ناوچه‌ی مووسڵ و تاکوو کوردستانیش. من پێم وانییه له لایه‌ن کوردیشه‌وه ئه‌م زانیارییانه به‌شێکی نه‌گه‌یێندراوێته حکوومه‌تی عێراق، به‌ڵام ده‌گه‌ڕێمه‌وه بۆ قسه‌که‌ی پێشووم که وتمان ئه‌مه هۆکاری ئه‌وه‌یه له‌ناو هه‌موو ئاسایشی عێراقی به تایبه‌تی مووسڵ خه‌ڵکانێک هه‌بوون زانیارییه گرینگ و سه‌ره‌کییه‌کانیان شاردۆته‌وه. یانێ ده‌توانین بڵێین ده‌سخه‌ڕۆی عێراقیان کردبێت له‌و زانیارییانه. ئه‌مه دیسان ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی که ڕه‌نگه جه‌نابتان ئاگادار بن له‌و کاتانه‌ی وا هێزی دیجله و ئه‌وانه دروست بوون بۆ په‌لاماردانی ناوچه دابڕاوه‌کانی کوردستان، حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌رپرسان و سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد هه‌میشه ئاگاداری حکوومه‌تی عێراق و جه‌نابی مالیکی کردۆ‌ته‌وه که ئه‌م جه‌یشه‌ی تۆ درۆستی ده‌که‌ی پێکهاتووه له زۆربه‌ی زۆربه‌ی کۆنه به‌عسییه‌کان که ئه‌مانه ناکرێت متمانه‌ی پێبکرێت. ده‌ریش که‌وت که تا ئێستا له ناوچه سوننه‌نشینه‌کان هه‌موو ئه‌و فه‌رمانده سه‌ربازییانه‌ی که فه‌رمانده‌ی سوپای عێراقیان ده‌کرد زۆربه‌ی زۆری ڕووخان و چوونه پاڵ داعش و یان هه‌ڵاتن و ناوچه‌که‌یان ته‌سلیم به داعش کرد.
* که‌وایه پێش ڕووداوه‌کانی ئه‌م دواییانه، به‌رپرسانی کورد به وته‌ی جه‌نابتان، ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ به‌رپرسانی به‌غدایان ئاگادار کردووه‌ته‌وه، جیا له‌و پڕۆسه‌ی چه‌ند ساڵه که هۆشدارییان داوه له دامه‌زراندنی ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی دیجله؟
- به‌پێی زانیارییه‌کانی ئێمه من پێیموایه چ به فه‌رمی و چ به نا فه‌رمی به‌شێکی زۆری له‌و زانیارییانه که له لای کورد بووه، ڕاگه‌یاندراوه به به‌غدا و بۆچی کاری پێنه‌کرا، ئه‌مه دیسان پرسیارێکی دیکه‌یه.
* وه‌کوو ئاگادارن بەرپرسێکی داعش له لێدوانێکی فه‌رمیدا له‌گه‌ڵ که‌ناڵی ڕووداو وتی ئێمه هێرش ناکه‌ینه‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و به‌رنامه‌یه‌کی وامان نییه. به بۆچوونی جه‌نابتان ئایا ئه‌گه‌ری جووڵه‌ی هێزه‌کانی داعش به‌ره‌و ناوچه کوردستانییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی ئیداره‌ی هه‌رێم وه‌کوو که‌رکووک و خانقین و ئه‌وانه له ئارادایه؟
- من پێموایه نابێت به دوژمن متمانه بکه‌یت. به داعش که ئه‌زانێت هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان ته‌نها هێزێکه که به ته‌واوی ماناوه ئیخلاسییه‌ت و به‌ستنه‌وه‌ی هه‌یه به خاک و نیشتیمانه‌که‌ی خۆی که هه‌رێمی کوردستانه. بۆیه شه‌ڕ کردن له‌گه‌ڵ پێشمه‌رگه ئاسان نییه. نوکته‌ی دووه‌م داعش دڵنیایه له به‌شێکی سوپای عێراقی که له‌گه‌ڵی ده‌که‌وێت. سێهه‌میش دڵنیایی دانه به کورد بۆ ئه‌وه‌یه که ئه‌و موهمه‌ی خۆی و واتا ئه‌و ئه‌و کاره‌ی خۆی که به‌رنامه‌ی بۆ داڕشتووه جێبه‌جێ بکات. وه‌کوو بیستوومانه له به‌رنامه‌یاندایه تا به‌غدا زیاتریش بڕۆن، ئه‌وکاته زیاتریش ئه‌‌نبار و فه‌لووجه تێکده‌خات و ئه‌وه ناوچه‌یه وا ئه‌هلی ته‌سه‌ننون له‌وێ نیشته‌جێن جودای ده‌کاته‌وه. به ته‌ئکید و به دڵنیاییه‌وه ده‌یلێم که دوای ئه‌وه سه‌ره‌ی کوردستانه. ئه‌مه ڕاوبۆچوونی خۆمه که به‌ره‌و کوردستان ده‌ڕۆن، چونکه داوای دروستکردنی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی و هه‌روه‌ها زیندووکردنه‌وه‌ی ویلایه‌تی مووسڵ ده‌که‌ن. وکوو ئه‌وه‌ی بووه که له کاتی خۆیدا له ده‌وره‌ی ویلایه‌تی عوسمانی هه‌بووه، نه‌خشه‌ی ویلایه‌تی مووسڵ بریتییه له که‌رکووک، هه‌ولێر و سلێمانی.
* نووری مالیکی سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق له بوونی پیلانگیرییه‌کی ناوچه‌یی له عێراقدا باسی کردبوو. له‌م قه‌یرانه و له‌م پیلانگێڕییه که مالیکی ئاماژه‌ی پێ ده‌دات وه‌ک ئاماژه‌یشتان پێیدا ئه‌گه‌ر به شێوه‌ی تێروته‌سه‌ل باسی لێبکه‌ین، ده‌وری خه‌یانه‌تی پێکهاته سه‌ربازییه‌کان له ناوچه و هه‌روه‌ها لایه‌نه سیاسییه‌کانی دیکه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
- من به بڕوای خۆم هه‌موو ئه‌م بابه‌تانه وا جه‌نابت پرسیارت لێوه کرد هیچی دوور نابینم، به‌ڵام ئه‌مه‌ش ده‌بێ شی بکه‌ین که هۆی سه‌ره‌کی ئه‌م بارودۆخه شێوه‌ی حوکمڕانی عێڕاقه، که له لای تاکی عێراقی و له لای هێزه سیاسییه‌کانی عێراقی و مه‌زاهیبی عێراقی ڕیزبه‌ندییه‌ک درووست بووه که پرسیار ئه‌کات ئه‌و حکوومه‌ته هی کییه؟ ئایا هی هه‌موو عێراقییه‌کانه؟ یان ته‌نانه‌ت هی تاقمێکه ئه‌مرۆکه له عێڕاق ده‌سه‌ڵاتی گرتووه‌ته‌ده‌ست؟ من پێیموایه که هه‌موو ئه‌مانه فاکتۆره. فاکتۆر یا هۆکار و عه‌وامل هه‌ر ئه‌وه نییه تۆ بڵێی به‌رنامه‌یه‌کی پیلانگێڕی هه‌یه و چه‌ند که‌سانێک له‌ناو ڕیزه‌کانی سوپا هاوکاری داعشیان کردووه. ده‌کرێ، ئه‌بێ خۆیشمان تاوانبارین له‌وه‌یکه ئه‌و به‌ستێنه ساز بکه‌ین که تاکی عێراقی هه‌ست به بوونی عێراقیێتی خۆی نه‌کات. بۆیه پێیموایه پێویسته به‌وه ده‌کات که بیر له‌و په‌دیده به‌و ده‌رکه‌وتانه بکرێت، که ئه‌مڕۆکه هه‌یه له ساحه‌که‌دا، بۆ خه‌ڵکی ناوچه‌ی سوننه به‌رگری له ئه‌و نیزامه ناکات؟ ئایا داعشیان خۆش ده‌وێت یان نه ڕه‌قیان له نیزامه‌که‌‌یه؟ که من ده‌توانم بڵێیم که به‌شێکی زۆری له خۆشه‌ویستی داعش نییه.
* ئاماژه‌تان دا به هاوکاری لایه‌نی سه‌ربازی و هێزه ئه‌منی و ئاسایشه‌کان و هه‌روه‌ها له دواییدا ناڕه‌زایه‌تی خه‌ڵک که ته‌نانه‌ت له داعشیش ناڕازین، به‌ڵام زه‌مینه بۆ ئه‌مه له لایه‌ن حکوومه‌ته‌وه فه‌راهه‌م کراوه، له‌م نێوه‌دا ده‌وری به‌رپرسانی ناوچه و به‌رپرسانی حکوومی له پارێزگای نه‌ینه‌وا له دروستبوونی ئه‌م گۆڕانکارییانه و که‌وتنه‌ده‌ستی مووسڵ به‌ده‌ستی داعشه‌وه چۆن ده‌خوێننه‌وه؟
- من ده‌وڕه‌که‌یان به‌وه ده‌بینم که نه‌یانتوانیوه ئه‌رکی به‌رپرسیارێتی خۆیان له ئه‌ستۆ بگرن و له ئاستی پێویستدا بن. نموونه دێنینه‌وه که چه‌ند جارێک ڕێککه‌وتووه که له شاری مووسڵ کاری تیرۆریستی کراوه و تاکوو په‌لاماری باڵه‌خانه‌ی پارێزگای مووسڵیشیان داوه، که بۆیان نه‌گیراوه. یانێ نه‌کردنی موقاومه له ناو شاری مووسڵ ده‌لیلی ترسنۆکی و یا خۆبه‌ده‌ستدان و یان هاوکاری کردنه له‌گه‌ڵ داعش، ئه‌گه‌رنا هیچ پاساوێک نییه که تۆ به‌بێ شه‌ڕ شاری مووسڵ به‌جێ بێنێت.
* ئه‌وانه‌ی که لایه‌نی هێرشکاری سه‌ر مووسڵ و ئه‌و ناوچانه‌یان پێکهێناوه، ئایا هه‌موویان هێزه ته‌کفیرییه‌کانی داعشن یان ده‌توانین بڵێین که لایه‌نگه‌لێکی دیکه به جل و به‌رگی داعشه‌وه هاتۆنه‌پێشه‌وه بۆ شه‌ڕ؟
- من ده‌توانم لێره به‌پێی ئه‌و زانیارییه‌ی که ئێمه هه‌مانه بڵێم، پێکهاته‌که‌یان له‌وانه‌ن، داعش، کۆنه به‌عسی، قاعیده، سۆفی نه‌قشبه‌ندییه‌کان، جۆندولئیسلام، که‌تاب عه‌شرین، جه‌ماعه‌تی حارزایی و جه‌ماعه‌تی به ناو موجاهدین. یانێ ئه‌مه ده‌کرێت بڵێیت پێکهاته‌ی ئه‌و هێزانه‌ن که هاتوون بۆ ئه‌و ناوچه‌ی مووسڵ.
* به‌و ناسینه‌ی که جه‌نابتان له‌و لایه‌نانه هەتانە و ئاشناییتان هه‌یه له‌سه‌ریان، ئایا ئەوان ده‌توانن له داهاتوودا پێکه‌وه هه‌ڵبکه‌ن بۆ کۆنتڕۆڵی ئه‌و ناوچانه؟
- من پێیموایه بۆ ئه‌و ئامانجه‌ی که هه‌یانه، به شێوه‌ی کاتی ڕێککه‌وتنیان هه‌یه.
* ئایا ڕێککه‌وتنێک له نێوانی هه‌ولێر و به‌غدا له ئارادا هه‌یه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ داعش؟
- من پێیموایه له لایه‌ن هه‌رێمی کوردستان و به‌غداوه، تا ئێستاش شتێکی ئه‌وتۆمان نه‌بیستووه. به‌ڵام به‌بێ ڕێککه‌وتنیش سیاسه‌تی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ئه‌وه‌ی که هه‌ستمان پێکردووه و ئه‌وه‌ی که ده‌یبینین ئه‌وه‌یه و که ئه‌بێ به‌م جۆره‌ش بێت، ئێمه به ئه‌رکی سه‌ره‌کی خۆمانی ده‌زانین له‌و به‌شه‌ی که پێی ده‌وترێت هه‌رێمی کوردستان به‌رگری بکه‌ین و بیپارێزین و نه‌هێلین که داعش ته‌شه‌نه بکات و بێته‌ناوی. دووهه‌میش هه‌رێمی کوردستانی عێراق له چوارچێوه‌ی یاسای عێراق ئاماده‌یی خۆی نیشانداوه بۆ هاوکاری کردنی پێویست له‌و شوێنانه‌ی که هێزی پێشمه‌رگه‌ی تێیدایه، به‌ڵام بۆ ئاگاداری هه‌ر نیم سه‌عات پێش، په‌یامێکم بۆ هات له ناوچه‌ی سه‌عدییه که جارێکی تر سوپای عێراقی وا ناوچه‌که به‌جی ئه‌هێڵێت و وه‌کوو ده‌یلێت ئه‌رک و به‌رگری کردن که‌وتۆوه‌ته ئه‌ستۆی پێشمه‌رگه له ناوچه‌ی سه‌عدییه. بۆیه ده‌مێنێته‌وه سیاسه‌تی حکوومه‌تی عێراقی که تا ئێستا ئێمه به ڕواڵه‌ت شتێکمان نه‌بیستووه که داوای یارمه‌تی کردبێت له هه‌رێمی کوردستان. به‌ڵام هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان هێزه‌کانی خۆی ناردۆته ئه‌و شوێنانه‌ی که هێزی پێشمه‌رگه‌ی هه‌یه. ئه‌گه‌ر سوپای عێراقی کۆ ببنه‌وه ده‌بنه هێزێکی تر بۆ به‌رگری کردن له ناوچه‌یه‌کی تر.
* عێراق به‌هۆی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه جۆگرافی و دیمۆگرافیه‌ی که هه‌یه‌تی به‌رده‌وام چ پێش و چ پاش 2003 جێگه‌ی کێشمه‌کش و ململانێی سیاسی نێوان پێکهاته‌کانی بووه. کاریگه‌ریی ئه‌م ململانێ و ئه‌م کێشمه‌کشه له قه‌یرانی ئێستای عێراق به‌تایبه‌ت له مووسڵ و دیکه‌ی ناوچه‌کان چۆن ده‌بینن؟
- ئه‌م ئه‌نجامه‌ی که داعش ئه‌مڕۆکه مووسڵ و ناوچه‌کانی داگیر کردووه ئه‌مه یه‌کێک له کاریگه‌رییه‌کانی ئه‌م ململانێیانه‌ی وا له به‌ینی لایه‌نه سیاسییه‌کانی عێراقدا هه‌یه. یه‌ک له‌وانه تاکڕه‌وی، یه‌ک له‌وانه پێنه‌دانی مافه‌کانی لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌پێی قانوونی ئه‌ساسی عێراقی و هه‌روه‌ها پابه‌ندنه‌بوون به ڕێککه‌وتننامه‌ی هه‌ولێر و پابه‌ندنه‌بوون به به‌شێک له یاسای بنه‌ڕه‌تی و پرۆتۆکۆله‌کان، که له نێوان لایه‌نه سیاسییه‌کان هه‌یه و نارازیبوونی لایه‌نه سیاسییه‌کان له یه‌کترییدا. ئه‌و مه‌سه‌له هه‌م له‌ناو شیعه و هه‌م له ناو سوننه و هه‌م له‌وانه له ناو کوردیشدایه، بۆیه پێیموایه ئه‌وه ئه‌نجامی ئه‌و ململانێیه و له‌ناو لایه‌نه‌کانی عێراقییه.
* ئه‌گه‌ر بینه سه‌ر ده‌وری لایه‌نی سوننه، ئه‌م لایه‌نه چ ده‌ورێکی بووه له دروستبوونی ئه‌م قه‌یرانه و به‌رده‌وامبوونی؟
- من پێیموایه ناکرێت لایه‌نێکی سوننه تاوانبار بکه‌ین، به‌ڵام له ئه‌نجامدا ئاوه‌ها که ده‌یبینین ئێستاش ئه‌گه‌ر بته‌وێت شه‌ڕی داعش بکه‌یت، ده‌بێت به هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ سوننه بێت. چونکه ئه‌گه‌ر سوننه به‌شدار نه‌بێت له ده‌سه‌ڵات و له شه‌ڕ کردن له‌گه‌ڵ داعش، ئه‌مه‌ی که ئێستا ده‌یبینیت فراوانتر ئه‌بێت. ئه‌وه‌یکه وتمان ئه‌و ناوچانه‌ی ئێستا داعش ده‌سه‌ڵاتی لێی په‌یدا کردگه به هێزی داعش نییه، به‌و هێزه‌یه که سوننه‌کان له ناوچه‌کان له هه‌موو یا زۆرینه‌ی زۆری بوونه‌ته هاوکار، ئه‌گه‌ر هاوکاریش نه‌بن له شه‌ڕ کردن له‌گه‌ڵ داعشدا، به‌ڵام هاوکار بوون له هاوکاری و ڕێخۆش کردن و شه‌ڕیان له‌گه‌ڵ نه‌کردووه، به‌ڵکوو پێیان خۆش بوو که داعش هاتووته و هێزێک ده‌ر ده‌کات له ناوچه‌که که ئه‌وان لێی ڕازی نین و ئه‌ویش سوپای عێراقه.
* پێشبینیتان چییه بۆ داهاتووی ئه‌م ڕووداوانه؟ ئایا پێشبینی شه‌ڕێکی ناوخۆیی و تایفی له عێراقدا ده‌که‌ن؟
- خۆی ئه‌مه ده‌ستپێکه بۆ شه‌ڕی ناوخۆ، ئه‌گه‌ر بێت و ڕیگای گونجاو و چاره‌سه‌ری ڕاست و دروستی بۆ نه‌بیننه‌وه، چونکوو ئه‌و مه‌سه‌له‌یه که ئێستا ده‌بینین کورد ڕاوه‌ستاوه و ناوچه کوردییه‌کانی خۆی ده‌پارێزێت و له‌و لاوه داعش له رێگای سوننه‌وه ناوچه‌کان داگیر ده‌کات، له‌و لاوه‌ش مه‌رجه‌عییه‌تی شیعه به ناوی به‌رگری کردن له عێراق فه‌توا ده‌دات، شه‌ڕی داعش شه‌ڕێکی واجبه، بۆیه ئه‌گه‌ر حکوومه‌تی مه‌رکه‌زی مه‌به‌ستی بێت که ئه‌م شه‌ڕه دوور بکات، له شه‌ڕی تایفه‌گه‌ری و ئه‌م شه‌ڕه بکاته شه‌ڕی عێراق له‌گه‌ڵ تیرۆر و له‌گه‌ڵ سه‌له‌فییه‌ت و له‌گه‌ڵ داعشدا، ئه‌بێ بیر له حکوومه‌تێکی یه‌کگرتووی، یه‌کڕێزی و یه‌کهه‌ڵوێستی بکاته‌وه و ئه‌و حکوومه‌ته یه‌کگرتووه‌ش به هاوبه‌شی فیعلی هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کانی که ده‌سه‌ڵاتدارن له‌ناو جه‌ماوه‌ردا به‌دی دێت و به چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانی ڕابردوو. ئه‌گه‌ر نه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ کێشه‌کانی ڕابردوو و بیر نه‌که‌نه‌وه له دۆزینه‌وه‌ی ڕێگا چاره‌یه‌ک به ته‌ئکید ئه‌م شه‌ڕه زیاتر به درێژه ده‌کێشێت و دوایی بیریشمان نه‌چێت مه‌سه‌له‌ن چه‌ند ڕۆژی ئه‌وه‌ڵ وا باس ده‌کرا که ئه‌مه‌ریکا ده‌توانێ هێز بنێرێت و یان ئه‌توانێت فڕۆکه بنێرێت، فڕۆکه‌ی بێ فڕۆکه‌وان بنێرێت که دوێنێ ئۆباما باسی له‌وه کرد که ئێمه ناتوانین، سوپای عێراقی حه‌یسییه‌تی خۆی له ده‌ست داوه و به‌ینی خه‌ڵک و حکوومه‌ت تێکچووه و بۆیه گه‌ڕانه‌وه‌ی بارودۆخی ئه‌وه‌ی که، تاکی عێراقی هه‌ست بکات که عێراقییه و هه‌وییه‌تی خۆی وه‌ربگرێته‌وه باشتر شه‌ڕی داعش و ته‌کفیر و سه‌له‌فییه‌ت ده‌کرێت، نه‌ک به‌و شێوه‌یه که ئێستا بوونی هه‌یه.
* ئایا ئه‌و ئاماده‌ییه له‌ناو ده‌وڵه‌تی یاسا، حوکمڕانانی به‌غدا و هه‌روه‌ها دیکه‌ی لایه‌نه سیاسییه‌کانی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسی عێراقدا هه‌یه بۆ پێکهێنانی ده‌وڵه‌تێکی یه‌کگرتوو و یه‌کهه‌ڵوێستی نیشتمانی وه‌ک ئاماژه‌تان پێیدا؟
- وه‌للاهی ئه‌وه‌ی من بتوانم وه‌کوو نازم بیلێیم به‌س ناوی خۆم ده‌ڵێم ئه‌وه ئاماژه‌م پێکرد نه‌ک بڵێیم وه‌ک نوێنه‌ر بێلێ. ئه‌وه‌ی که من هه‌ستی پێ ئه‌که‌م تا ئێستاکه نه‌بووه به‌ڵام بۆ ئاینده ئه‌بێ بیکه‌ن. ئه‌گه‌ر نه‌یکه‌ن خه‌ساره بۆ هه‌موومان. چۆن داعش ته‌نیا مه‌ترسی نییه له‌سه‌ر شیعه، داعش مه‌ترسی نییه به‌س بۆ کورد، داعش مه‌ترسی نییه به‌س له‌سه‌ر عێراق، داعش مه‌ترسییه له‌سه‌ر هه‌موو ناوچه‌که و بۆیه من به باشی ده‌زانم سه‌رکردایه‌تی سیاسی یا حکوومه‌تی عێراقی ئه‌مه له به‌رچاو بگرێت که له کات و ساتێکدا وڵات تووشی ئه‌زمه ده‌بیت چه‌ندین وه‌زیر و سه‌رۆک کۆمار و سه‌رۆک وه‌زیران ئیستیقاله ئه‌ده‌ن و هه‌یئه‌تی خۆیان ته‌سلیم به تیمێکی تازه ئه‌که‌ن بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان و حه‌ق نییه هیچ که‌سێک ئیجازه بدات، به‌رژه‌وه‌ندییه گشتییه‌کان بکاته قوربانی به‌رژه‌وه‌ندی که‌سێک یان حیزبێک که هه‌موو ئه‌و که‌س و حیزبه بۆیه خه‌بات ده‌که‌ن بۆیه کار ده‌که‌ن که بتوانن پێکه‌وه خزمه‌تی نیشتمانه‌که‌ی خۆیان بکه‌ن و پێکه‌وه ئه‌منییه‌ت و خۆشی و خۆشگوزه‌رانی بۆ خه‌ڵکی وڵاته‌که‌ی خۆیان بێننه‌دی و دابین بکه‌ن.
* به نرخاندنی هه‌ڵومه‌رجی ئێستا له پرسیاری پێشووتریش ئاماژه‌یه‌کی کورتتان دا، تا چه‌ند به ئه‌گه‌رێکی به‌هێزی ده‌زانن پێکهاتنی هه‌رێمێکی سوننی له‌و ناوچه‌یه وا ئێستا داعش داگیری کردووه؟
- من پێیموایه ئه‌گه‌ر داعش به‌غدای نه‌که‌وێته‌ده‌ست به ئاسانی بیر ناکاته‌وه ئه‌و ناوچانه‌ی وا داگیری کردووه چۆڵی بکات و ئه‌وه ده‌کاته بنه‌مایه‌ک بۆ ئه‌وه‌یکه ئه‌وه‌ڵ له‌وێدا ده‌وڵه‌تی ئیسلامی عێراق و شام ڕابگه‌ینێت و خۆشت باش ده‌زانی ئه‌و سنووره به‌سراوه‌ته‌وه به سووریا که له سووریاش داعش نفووزی خۆی هه‌یه و ئێستاکه‌دا ناوچه‌ی خۆی هه‌یه و هه‌روه‌ها ئه‌مه به‌ستێنێک ساز ئه‌کات بۆ ئه‌وه‌یکه عێراق به شێوه‌یه‌کی تر پارچه پارچه بێت و یان قۆناغی دووهه‌میشیان، زیندووکردنی ویلایه‌تی مووسڵه و ویلایه‌تی مووسڵیش ئه‌و کاته به داگیرکردنی کوردستان بۆیان دێته‌دی، به‌ڵام من وا ده‌زانم که ئه‌وه ڕۆحیه و ئه‌و مه‌عنه‌وییه و ئه‌و تواناییه وا هێزی پێشمه‌رگه‌ی کوردستان و خه‌ڵکی کوردستان ئه‌مڕۆ هه‌یه‌تی ئیجازه نه‌دات ئه‌و خه‌ونه‌ی ئه‌وان بێته‌دی.
* ده‌وری ئه‌کته‌رانی بیانی، له رووداوه‌کانی مووسڵ و جموجوڵه‌کانی داعش له عێراق چۆن ده‌نرخێنن؟
- من پێیموایه ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ به‌شێکیان ده‌ور و کاریگه‌رییان هه‌یه. به‌ڵام ئه‌وه‌ی تا ئێستا به فه‌رمی کۆماری ئیسلامی ئێرانیش که ئه‌مرۆش جوولان له جه‌نابی دوکتور ڕۆحانی بوو که باسی کرد و ئیعلامیشی کرد و ڕایگه‌یاندووه که هه‌ر کاتێک حکوومه‌تی عێراقی داوای کومه‌ک و یارمه‌تی بکات، له چوارچێوه‌ی یاسا و ڕێساکانی نێوده‌وڵه‌تی ئاماده‌یی خۆی نیشان ئه‌دات که به هه‌موو شێوه‌کان یارمه‌تی عێراق بدات که دژایه‌تی داعش بکات، چونکه داعش مه‌ترسییه بۆسه‌ر هه‌موو ناوچه‌که.
* کاریگه‌ریی ئه‌م بارودۆخه ( لێکه‌وته نیگه‌تیڤانه که هه‌یه‌تی و هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر بڵێین ده‌ستکه‌وت) بۆ تورکیا چۆن ده‌بینن؟
- نازم ده‌باغ: من پێیموایه له هه‌ر دوو سه‌ره‌وه تورکیا قازانج ده‌بینێت. هه‌م له‌وه‌یکه داعش سه‌رکه‌وێت و هه‌م له‌وه‌یکه که داعش سه‌رنه‌که‌وێت و تووشی شکستهێنان بێت. ئه‌مڕۆکه تورکیا بیر له چه‌سپاندنی زیاتری ڕۆڵی خۆی ناوچه‌که ده‌کاته‌وه. من پێیموایه تورکیا له چوارچێوه‌ی زیندووکردنه‌وه‌ی ئیمپراتووری عوسمانی و هه‌روه‌ها وه‌کوو سوننه‌گرایی، چاوی له‌وه‌یه که ڕۆڵی یه‌که‌می هه‌بێ و هه‌ر له سه‌ره‌تاشه‌وه هه‌موو پێی ئاگادارین که زۆر به ڕاشکاوانه پشتیوانی له ئۆپۆزیسیۆنی سووریا و ئه‌و حه‌ره‌که‌ته کرد که له سووریا هه‌بوو له دژی به‌شار ئه‌سه‌د و هه‌روه‌ها چاویشی له دابین کردنی وزه‌یه، یانێ با بڵێین سووته‌مه‌نی و نه‌وته له ناوچه‌که. هه‌روه‌ها وه‌کوو ئه‌وڕۆ که گوێیمان لێی بوو تورکیا ته‌ئکید ده‌کات که گرتنی مووسڵ تاسیری نه‌کردووه‌ته‌سه‌ر ئه‌وه‌یکه سووته‌مه‌نی یان لووله‌کانی گواستنه‌وه‌ی نه‌وت بۆ تورکیا تێک بچێت. ئه‌مه‌ش هۆکاری ئه‌وه‌یه که دڵنیاییه‌کی هه‌یه له‌م کاره، ئه‌گه‌رنا ئه‌م قسه‌یه‌ی نهدهکرد. به‌شێ دووهه‌میشی، من ئه‌و ڕۆژه له یه‌کێ له هه‌واڵه‌کان گوێیم لێی بوو، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی تورکیا گوتبووی له‌سه‌ر ئه‌و کارمه‌ندانه‌ی کونسوڵگه‌ری تورکیا که له مووسڵ گیرابوون و ئه‌ڵێی ئێمه ئاگادارمان کردبوو که ئاگایان له خۆیان بێت. ئه‌مه پرسیاره، له چییه‌وه ئاگایان له خۆیان بێ؟ ئه‌وه‌ی که ئه‌گه‌ری هێرشی داعش هه‌یه و یان مه‌سه‌له‌ی تیرۆریسته. ئه‌مانه‌ش وه‌کوو هه‌موو وڵاتێکی تری ده‌وروبه‌ری عێراق به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیان کار ده‌که‌ن. و ئه‌و کاتانه‌ی که تورکیا به ڕاشکاوانه قسه‌کانی خۆی ده‌کات، به دڵنیاییه‌وه ئه‌بێ بیر له ئاینده‌ی خۆی بکاته‌وه له ناوچه‌که.
* هه‌ڵوێستی ده‌وڵه‌تی ئه‌مه‌ریکا له باره‌ی ئه‌م گۆڕانکارییانه چۆن ده‌بینن؟
- دیاره ئۆباما حه‌وته‌ی دوو جۆر لێدوانی کرد، یه‌کیان وتی هه‌موو بژارده‌کانمان له به‌رده‌ستدایه و یه‌کیانیش ئه‌وه بوو که دوێنێ وتی ئێمه ناتوانین به‌شداری ئه‌م سه‌ڕه بکه‌یه‌ن له به‌ر ئه‌وه‌ی سوپای عێراق کردوویه‌تی. من پێیم وایه ئه‌مه‌ریکاش له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆی کار ده‌کات و دوور مه‌بینه وڵاتانی عه‌ره‌بی که سووته‌مه‌نی ئه‌مه‌ریکا دابین ده‌که‌ن، گوسارێکی زۆریان خستبێته‌سه‌ر ئه‌مه‌ریکا و ئه‌گه‌رنه ئه‌م سیاسه‌ته‌ی که ئه‌مڕۆ داعش هه‌یه‌تی له ناوچه، به ته‌ئکید مه‌ترسییه بۆسه‌ر هه‌موو ناوچه‌کان و ته‌نانه‌تیش بۆسه‌ر ده‌وڵه‌ته‌کانیش. بۆیه من پێیموایه وه‌کوو ده‌ڵێی دووکه‌ل بێ ئاگر نییه، من پێیم وایه ئه‌م گۆڕینه‌ی هه‌ڵوێستی ئه‌مه‌ریکا به‌م شێوه‌یه و له کاتێکیش دا که خه‌ڵک باس له‌وه ده‌کات که ئێران ئاماده‌یی هه‌یه یارمه‌تی عێراق بدات، ئه‌گه‌ر شتێکی تر نه‌بێ له پێناوی که‌مکردنه‌وه‌ی نفووزی ئێران له عێراق، مومکین بوو ئه‌مه‌ریکا زووتر بهاتبایا بۆ عێراق، ئه‌مه به‌شێکه و به‌شێکی تریش ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه، پێوه‌ندی به حکوومه‌تی عێراقییه‌وه هه‌بێ. هه‌ر وه‌کوو وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراقی که وتوویه‌تی ئێمه تا ئێستا داوامان له ئه‌مه‌ریکا نه‌کردووه هێز بنێرێته عێراق.
* خوێندنه‌وه‌ی جه‌نابتان بۆ هه‌ڵوێستی مه‌رجه‌عه باڵاکانی شیعه له‌مه‌ر ئه‌م گۆڕانکارییانه چییە؟
- به ته‌ئکید مه‌رجه‌عی شیعه‌ش به‌پێی ئه‌و به‌رپرسیارییه‌ته که وه‌کوو مه‌رجه‌عێک هه‌یه‌تی کاتێک که هه‌ست به مه‌ترسی بکات له‌سه‌ر شیعه و ئیسلام و له‌سه‌ر عێراق و ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر به‌شه‌رییه‌تیش، به ته‌ئکید ئه‌بێت هه‌ڵوێستی وای هه‌بێت که داوا له خه‌ڵک بکات که ڕۆحییه‌تی موقاومه‌ی خۆیان ببنه‌سه‌ره و فیعله‌ن هه‌موو یه‌ک ده‌ست دژ به سه‌له‌فییه‌ت و کوفر و ئیلحاد بکه‌ن.
* به شێوه‌یه‌کی پۆخت هه‌ر چه‌ند که له وه‌ڵامی پرسیاره‌کانی دیکه‌دا ئاماژه‌تان پێیدا، ئه‌نجام و داهاتووی ئه‌م گۆڕانکارییانه‌ی عێراق بە چی ده‌زانن؟
- من دیسانه‌وه‌ی ده‌یڵێیم گۆڕانکارییه‌کی هه‌م چاوه‌روانکراو بوو و هه‌م گرینگه له ناوچه‌که و ڕه‌نگه چاره‌نووسی ئاینده‌ی ناوچه‌که‌شی پێیوه به‌ستراو بێت، له‌وه‌یکه ئایا ئه‌گه‌ر داعش له‌وه زیاتر ته‌شه‌نه‌ی کرد و بڵاو بووه‌وه، ئه‌م وڵاتانه‌ی که هاوکاری عێراق ده‌که‌ن بۆ ده‌رکردنی داعش چی ده‌که‌ن؟ دوو شه‌ڕ کردن له‌گه‌ڵ داعش، سێ مانه‌وه‌ی داعش له عێراق هه‌روه‌ها و ده‌رکردنی داعش له عێراق کێ ده‌یگرێته‌خۆی. ئه‌وه هه‌مووی ده‌بێ چاوه‌ڕوان بکه‌ین، ئێستا مومکینه تۆزێ زوو بێت هه‌ندێک پێشبینی بکه‌ین چی ده‌بێت، به‌ڵام جه‌خت ده‌که‌ینه‌وه که ئه‌گه‌ر داعش بۆی بڕوات به‌غداد ده‌گرێت و هه‌رێمی کوردستانیش ده‌گرێت و ده‌وڵه‌تی ئیسلامی خۆیشی ڕاده‌گه‌ینێت و ئه‌و کاته ده‌بێت وه‌کوو ئێستا که پێشبینیمان ئه‌کرد، مووسڵیان گرت ئه‌و کاته‌ش دیسانه‌وه به‌غدای گرت و جارێکی تر ده‌بێت دانیشین بیر بکه‌ینه‌وه چی بکه‌ین. بۆیه پێیم وایه پێش ئه‌وه‌یکه لێیمان بقه‌ومێت، پێویسته پێش لێقه‌وماندمان خۆمان بیری لێبکه‌ینه‌وه.
* وه‌کوو سیاسییه‌کی به ئه‌زموون باس له ڕێکارێک ئه‌که‌ن بۆ ده‌ربازکردنی ئەم قه‌یرانه و هاتنه‌دی پاوه‌جێیی و ئاسایش له عێراقدا.
- به‌ڵێ به ته‌ئکید من گووتم ئه‌گه‌ر هه‌موومان پێکه‌وه ده‌رک نه‌که‌ین ئه‌و مه‌ترسییه بۆ هه‌موومانه و وا بیر بکه‌ینه‌وه، وه‌کوو ده‌ڵێت له‌من مه‌ده‌ن له حه‌سه‌نی برام ده‌ن یا ئاگر سووره له من دووره، ئه‌و کاته ده‌بێ ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ داعش که‌ڵکی لێیوه‌رده‌گرێت. بۆیه پێویست به‌وه ده‌کات که هه‌موومان پێکه‌وه یه‌ک ده‌ست له جیاتی بیر له‌وه بکه‌ینه‌وه هێزێکی ده‌ره‌کی بێت یارمه‌تیمان بدات با له پێشه‌وه ماڵی خۆمان ڕێکبخه‌ین، ئه‌وه‌ته ئه‌مریکا پێیمان نه‌ڵێت سوپای عێراقی به‌ها و حه‌یسییه‌تی خۆی له ده‌ستداوه. سوپای عێراق کێێه براکانی ئێمه و ئه‌وانن. جه‌یش له‌وانه پێکهاتووه و ئه‌مه هۆکارگه‌لێکی هه‌یه که سوپای عێراق ئه‌و سه‌روه‌رییه‌ی خۆی له ده‌ستده‌دات.
دیمانه: حه‌سه‌ن ساڵحی
کۆدی بابه‌ت: 33141 | به‌روار: ۱۳۹۳/۳/۲۹ | کاتژمێر: 23 : 57