مرکز بین المللی مطالعات صلح ـ IPSC: ترک‌های عراقیا عراقی‌ های ترک به طور عمده سکونت‌گاه آنان در شمال عراق، و دارای روابط نزدیک فرهنگی و زبانی با ترکیههستند. ترکمن‌ها پس از عرب‌ ها و کردها سومین قومیت عراقمحسوب می‌شوند. جغرافیای حضور انسانی ترکمن‌های عراق، از مرز ترکیهبا عراقاز حدود مرزی حکاری و سیرت شروع می‌شود و شهر تلعفر شمالی‌ترین شهر ترکمن نشین است. این امتداد با در بر گرفتن موصل به سمت غرب و جنوب ادامه پیدا کرده و به کرکوک می رسد. گذشته از این، در منطقه کردستان عراقنیز علاوه بر کردها و اقلیت‌های آشوری، کلدانی، ارمنی و … ترکمن ها هم زندگی می‌کنند و در انتخابات اخیز نیز بخشی از ۱۱ کرسی برای قومیت های غیر کرد در کردستان را به دست آورند.در همین حال برای بررسی بیتشر نقش ترکمن ها در عراقگفتگویی با «ناظم دباغ» نماینده کردهای عراقدر ایران داشته ایم:

اطلاعات آماری اعلام شده در مورد ترکمن های عراقبا ابهام هایی روبر است. یعنی گاه جمعیت ترکهای عراقچیزی در سقف دو درصد و یا حتی سه درصد کل جمعیت عراقنشان داده شده است و گاه برخی منابع غربی جمعیت ترکمن‌های عراقرا ۵۰۰٬۰۰۰ نفر ذکر می‌کنند. برخی منابع دیگر چون برخی منابع ترکمنی داخل عراقآن را بالاتر دانسته و تا ۳ میلیون نفر می‌دانند.شمار واقعی ترکمن های عراقو مناطق حضور انها در کدام بخش ها از عراقاست؟

مسئله ترکمان در عراقو کردستان به زمانی برمی‌گردد که حکومت امپراتوری عثمانی بر منطقه تسلط پیدا کرده بود؛ در آن زمان، ترکمان هایی که با نیروهایشان و یا همچون کارمند و یا مسئول به منطقه آمدند در آنجا سکنی گزیدند. و براساس کارهای شان در شهرها و دیگر مراکز پخش شدند. ولی همچون تراکم جمعیتی در درجه اول، اکثرشان در داخل استان کرکوک و همچنین بخش کمی از آنها نیز در اربیل و استان موصل و در موصل نیز بیشترشان در منطقه «تلعفر» ساکن شدند. تعداد ترکمن ها تاکنون بر اساس سرشماری دقیق و مشخص نیست؛ ولی تا کنون تعداشان در اقلیم کردستان اندک بوده و به همین دلیل در انتخابات اخیر ، (همچنان‌که مطلع هستید) کرسی‌های کمتری توسط احزاب و گروههای سیاسی به دست آوردند. در کنار این، حکومت اقلیم کردستان و مسئولان سیاسی کُرد، همیشه احترام ویژه‌ و حقوق بیشتری برای ترکمن های عراققائل بوده‌اند. که این حقوق را نیز حق طبیعی آنها دانسته است؛ همچنان‌که برای بدست آوردن حق ملت کُرد مبارزه کرده، به همین شیوه نیز معتقد به بدست آوردن حقوق ملتهای دیگر بوده است.

از نظر تقسم بندیهای داخلی ترکمن‌های عراقمسلمان شیعه و سنی هستند. در این بین روابط ترکمن های عراقبا کردها در یک دهه گذشته با چه تحولاتی روبر بوده است؟ 

ترکمان های عراقهمچون ملتها و دیگر مذاهب، مورد هجوم درندانه رژیمهای دیکتاتور و فاشیست عراققرار گرفته‌اند؛ به همین دلیل در اکثر مواقع، تعدادی از آنها همدوش با کردها در حال مبارزه و تلاش بر ضد دیکتاتوری بوده‌اند. 

از نظر سیاسی ترکمن‌های عراقدارای احزابی چون جبهه ترکمن‌های عراق، اتحاد اسلامی ترکمن‌های عراق، حزب خلق ترکمن جنبش دموکراتیک ترکمن، حزب اخوان ترکمن عراقو … هستند مهمترین احزاب ترکمنی در عراقتا چه میزانی دارای نفود در ساختار سیاسی عراقو اقلیم کردستان هستند؟ 

در حقیقت، من در اینجا نمی‌خواهم در مورد تعداد، توانایی و تخصص هیچ گروه یا جریانی صحبت کنم؛ تنها به این اشاره می‌کنم که در انتخابات و در رقابت با یکدیگر، اختلاف آنچنانی بین آنها مشاهده نمی‌کنم و همه آنها سرانجام شان به کرسی‌های کم ختم می‌شود. این امر نشانه آن است که تعداد و توانایی‌هایشان در مقابل یکدیگر محدود است.

نخستین رسانه‌ ترکمن‌های عراقاز سال ۲۰۰۴ میلادی توسط جبهه ترکمن‌های عراقبا نام شبکه تلویزیونی ترکمنلی افتتاح شد.وضعیت کنونی رسانه ای ترکمن های عراقچگونه است؟  

به دلیل آزادی کنونی که در اقلیم کردستان وجود دارد، همه ترکمن های عراقدارای روزنامه، رادیو و تلویزیون محلی مخصوص به خود را دارند؛ به طور کلی وسایل ارتباط جمعی احزاب و گروههای سیاسی تعدادشان زیاد است. 

نگاه کنونی ترکمن های عراقبه آینده کرکوک و پیوستن آن به اقلیم کردستان عراقیا … چیست؟ 

در مورد الحاق کرکوک به اقلیم کردستان، تاکنون به نتیجه واحدی منجر نشده است؛ که بخشی از آن نیز به انجام دادن ماده ۱۴۰ (که درخواست شده است که در یک انتخابات آزاد، مردم استان کرکوک در این مورد تصمیم بگیرند) بر می‌گردد. هر چند به عقیده بنده، اگر به تاریخ، جغرافیا، نقشه‌ها و اسناد مراجعه شود؛ کرکوک جزوی از کردستان عراقاست و نیازی به برگزاری انتخابات نیست. ولی باز هم برای حفظ دمکراسی، حقوق و آزادی، کُردها این راه را انتخاب کرده‌اند. 

چندی پیش احمد داوداوغلو حمایت از ترکمن های عراقرا یکی از مبانی اخلاقی و سیاسی حکومت کشورش دانست. در سالهای گذشته نیز ارتباط هایی بین تشکیلات سیاسی ترکمن های عراقبا محافل پان ـ تورانیست ترکیهوجود داشته است. در شرایط کنونی روابط و نفوذ ترکیه در بین کدام جریان ها و گروه های ترکمنی   عراقبیشتر بوده است؟ 

حضور ترکمان ها در عراقو اقلیم کردستان یک حقیقت تاریخی است و بر این اساس، اگر در هر جایی ترکمان وجود داشته باشد و ترکیهبخواهد در کار آنها دخالت کند؛ بایستی عرب، فارس و کُرد نیز به همان شیوه رفتار کنند. در کنار اینها مسئله کُرد از ترکمان جداست؛ چنانچه مناطقی که کردها در آن ساکن هستند سرزمین آباء و اجدادیشان است و نه دلایلی همچون کوچ‌کردن و یا دست‌یازیدن، بهانه‌ای برای ماندنشان در آن منطقه شده باشد. گذشته از این نیز ارتباط میان گروه‌های سیاسی ترکمان و ترکیهو یا توران را به اسناد و تاریخ واگذار می‌کنیم.

گفتگو از فرزاد رمضانی بونش

نگارش IPSC-مرکز بین المللی مطالعات صلحدر ۱۴ مهرماه ۱۳۹۲