واکاوی متن و حاشیه استقلال کردستان عراق
سیّدمجتبی جلال‌زاده|
در پی تهاجمی به شمال عراق از سوی داعش که در نتیجه آن با رهاکردن برخی از مناطق از سوی نیروهای تحت کنترل بغداد، پیشمرگ‌های کرد به طور دو فاکتو کنترل آن‌ها را در دست گرفتند، خواسته‌های دیرینه برای استقلال کردستان قوت گرفت. همزمان با عملیات مشترک نیروهای کرد و حکومت مرکزی عراق برای آزادسازی موصل، درخواست برگزاری همه پرسی بارها اعلام شد و به تعویق افتاد. تا در نهایت زمان گذشته و طی هفته گذشته مقام‌های ارشد دولتی و احزاب سیاسی منطقه خودمختار کردستان عراق با برگزاری یک همه‌پرسی [غیر الزام‌آور] در مورد استقلال در روز ۲۵ سپتامبر موافقت کردند. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق در ۱۷ خردادماه اعلام کرد که همه پرسی برای استقلال اقلیم، روز سوم مهرماه آینده برگزار خواهد شد. این تاریخ در جریان نشستی در شهر اربیل به ریاست مسعود بارزانی رئیس دولت کردستان تعیین شد. در بیانیه‌ای که پس از این نشست منتشر شد آمده است که رای گیری در سه استان تشکیل دهنده این منطقه و «نواحی خارج از مدیریت منطقه» برگزار خواهد شد. حرکت کردها به سوی استقلال کامل به طور تاریخی با مخالفت دولت‌های همسایه در ایران، ترکیه، سوریه و همچنین آمریکا روبرو بوده است. دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان ایران، در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۶، در ارتباط با تصمیم حکومت اقلیم کردستان عراق در مورد برگزاری رفراندوم اعلام استقلال، بیانیه‌ای منتشر کرد، در این بیانیه حزب دمکرات کردستان ایران، ضمن تبریک به ریاست کردستان عراق و احزاب و جریان‌های سیاسی و همچنین مردم کردستان عراق، این تصمیم را یک تصمیم تاریخی و گامی مهم و حق مسلم مردم کردستان در راستای به رسمیت شناخته شدن حق تعیین سرنوشت این بخش از کردستان عراق خوانده است. به همین بهانه گفت و گویی داشته این با «ناظم دباغ» نماینده حکومت اقلیم کردستان در تهران، که در ادامه آن را می‌خواندید:
■اقلیم کردستان در کشور عراق با جمعیتی نزدیک به پنج میلیون نفر و با داشتن انتخابات، پارلمان، رئیس و نیروهای مسلح، هم اکنون نیز تا حد زیادی از خودمختاری برخوردار است. با توجه به این موارد، چه الزامی برای مستقل شدن این منطقه مطرح است؟
□کردها در عراق و منطقه خاورمیانه، سال‌هاست برای دست‌یابی به حقوق قانونی خود تلاش می‌کنند. بعد از فروپاشی نظام قبلی در عراق و سرنگونی صدام حسین و تشکیل حکومت جدید در این کشور، طبق قانون اساسی جدید، کردها حق تعیین سرنوشت خودشان را به دست آوردند و این موضوع در قانون اساسی هم درج شد. یکی از مسائل رفراندوم است. متأسفانه طی سال‌های گذشته، هیچ‌کدام از دولت‌های روی کارآمده در عراق بعد از سقوط صدام: از زمان ایاد علاوی، ابراهیم جعفری، نوری المالکی و اخیرا هم آقای حیدر العبادی نتوانستیم از حقوق قانونی خود که بر اساس قانون اساسی حاصل شده است، استفاده نماییم. خصوصا ماده 140 قانون اساسی، قانون پیشمرگ، قانون نفط و مسائلی از این دست که مغفول مانده است. حتی قوانینی که به تنظیم روابط میان حکومت کردستان و دولت مرکزی مستقر در بغداد هم موجود است بدون استفاده مانده‌اند. در کل شرایط امروز بعد از داعش و جنگ با این گروه تروریستی موجب بروز احساساتی میان کردها شده است که مبنی بر آن این پرسش مطرح است که تا کی بایستی منتظر بمانیم تا طرف‌های مقابل پایبند قول و قرارشان نباشند. در نتیجه ریاست اقلیم کردستان و سایر گروه‌های سیاسی تصمیم به برگزاری همه‌پرسی گرفتند. امروز رهبران و احزاب کرد تصمیم خودشان را گرفته‌اند تا همه پرسی انجام شود. همان‌طور هم که تأکید می‌شود، این همه پرسی که در آن تقریبا تمام کردها به آن رأی مثبت خواهند داد در نهایت منتظر خواهیم ماند و شتاب‌زده وارد مراحل اجرایی نشده و با دولت مرکزی عراق و سایر کشورهای منطقه مذاکراتی را برای انجام و چگونگی استقلال در آینده انجام خواهیم داد.
■شما اشاره کردید که نتیجه همه پرسی از هم اکنون نیز روشن و به نفع استقلال است. این پرسش مطرح می‌شود که آیا کردستان توانایی برای اداره امور خودش را به تنهایی دارد؟ به عبارت دیگر ظرفیت‌های یک کشور مستقل در کردستان شکل گرفته است؟
□اگر نگاهی منطقی به مسئله داشتن و نداشتن این توانایی نگاه کنیم و دشمنی نشود، به طور مسلم این توانایی هست. اولا رهبری سیاسی، حکومت و نیروی پیشمرگ [نظامی] دارد و ثانیا، درآمد نفتی سرشاری دارد که از این جهت منطقه‌ای زرخیز به حساب می‌آید. تنها این نکته باقی می‌ماند که آیا اجازه استفاده از این پتانسیل‌ها داد می‌شود یا خیر. که به نظرم در بعد منطقه‌ای بایستی همکاری لازم با کردستان صورت پذیرد همان‌طور که در نبرد علیه داعش صورت پذیرفت. در مجموع امکان تشکیل و اداره یک کشور مستقل کرد را در اختیار داریم اما شاید در شرایط عمل، متفاوت شود.
■موضع جمهوری اسلامی ایران را در قبال این همه‌پرسی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ایران با این همه‌پرسی مخالفت کرده است اما موضع سختی اتخاذ نکرده و راه حل سیاسی را پیشنهاد داده است.
□فقط کشور جمهوری اسلامی ایران نیست که با همه‌پرسی همراه و همسو نبوده است بلکه کشورهای دیگری هم چنین مواضعی را اتخاذ کرده‌اند. اما تفاوت جمهوری اسلامی ایران در این است که می‌گوید باید حکومت کردستان عراق، در چارچوب قانون و با مذاکرات سیاسی حقوق خود را ادنبال کرده تا به نتیجه برسند. به نظرم سیاست جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها، در ارتباط است با سیاست دولت مرکزی مستقر در بغداد. اگر دولت مرکزی موافق باشد، مخالفت دیگر دولت‌ها هم به وجود نمی‌آید.
■مامور ویژه سازمان ملل متحد در عراق، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که در جریان همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق هیچگونه دخالتی ندارد. این عدم حمایت سازمان ملل متحد چه تأثیری بر همه‌پرسی خواهد داشت؟
□موضع سازمان ملل متحد تا الآن مشخص است و اعلام بی‌طرفی کرده است. ولی در پی آن هستیم تا در یک بازه زمانی و در چارچوب مذاکراتی با این سازمان بتوانیم حمایت سازمان ملل را هم کسب کنیم. در نهایت اعلام بی‌طرفی سازمان ملل، نتیجه مثبتی در پی نخواهد داشت.
■مسئله استقلال کردستان دارای ابعاد ناسیونالیستی هم می‌باشد. به نظر شما این حس استقلال طلبی به سایر مناطق کردنشین در خاورمیانه تسری پیدا نخواهد کرد؟ می‌دانیم که سه منطقه عمده کردنشین دیگر در کنار اقلیم کردستان در کشورهای ایران، ترکیه و سوریه وجود دارد.
□در این موضوع نبایستی دیدی منفی داشت. به طور مثال کشورهای عربی را نگاه کنیم. از لحاظ نژادی همه عرب هستند اما کشورهای مستقلی دارند. اقوام دیگر هم شامل این قاعده می‌شوند. لزوم تشکیل یک کشور، جذب سایر هم نژادان نیست. موضوع مهم‌تر شرایط کردها در کشوری که زندگی می‌کنند مؤثر است. کردها در کشوری که راحت و راضی باشند و مشکلاتی نداشته باشند، رویکرد پیوستن به کردستان، پدید نخواهد آمد. در حال حاظر هم ما در اقلیم کردستان عراق بر عدم دخالت در اموری از این دست تأکید داریم و سعی کردیم از حرکت به آن سمت، پرهیز کنیم؛ به مسائل داخلی در اقلیم کردستان پردازیم و به مسائل داخلی کشورهای منطقه کاری نداشته باشیم. بالاخره برای استقلال نیاز به مذاکره و تأیید کشورهای همسایه و بغداد داریم.
هفته‌نامه سیاسی ـ اقتصادی سیاسیون، سال اول شماره شانزدهم، دوشنبه 29 خرداد 1396، صفحات 1 و 3.